TEPAV’ın Nisan 2025 İstihdam Bülteni’ndeki veriler yıllık kayıtlı çalışan sayısı artışının en yüksek olduğu dört ilin 6 Şubat afetinden en çok etkilenen dört il, yani Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Malatya olduğunu gösteriyor. Baz etkisi vardır, bu yüzden artışlar çok yüksektir diye düşünebilirsiniz ama durum pek de öyle değil. Zira afet öncesini temsilen Nisan 2022 verileri ile bugünkü durumu temsilen Nisan 2025 verilerini karşılaştırdığımızda bu illerdeki istihdamın afet şoku öncesi düzeyin epey üzerine çıktığını görüyoruz. Şekil 1’de görüleceği üzere bu dört il son üç yılda 4/a kapsamındaki istihdamını en hızlı artıran altı il arasında yer alıyor ve ülkenin söz konusu dönemdeki 4/a istihdam artışının %84,4’ünü sağlamışlar. Hatta Hatay’daki afet öncesi döneme kıyasla istihdam artışı tek başına ülkedeki istihdam artışının %41,3’ünü sağlamış. Şekil 1’in sunduğu daha ilginç bir bilgi ise afet bölgesinde böyle bir gelişme yaşanırken ülkedeki istihdamın büyük kısmını sağlayan ana üretim merkezlerinde istihdamın azalması. Örneğin İstanbul, Bursa, İzmir, Tekirdağ, Denizli ve Kayseri Nisan 2022’de ülkedeki toplam 4/a kayıtlı istihdamın %43,3’ünü sağlarken bu oran Nisan 2025’te %41,2’ye gerilemiş. Öyle ki bu altı ildeki 4/a kapsamındaki toplam istihdam kaybı 262.776 kişi ve bunun %51,2’si İstanbul’da gerçekleşmiş. Üretimin ve ticaretin yoğunlaştığı merkezlerde istihdam azalırken nasıl oluyor da afetin etkilerini hala üzerinden atamamış iller istihdam rekoru kırıyor? Sorumuz bu ve aslında cevabı da aşikar: İnşaat faaliyetleri.
Şekil 1. Nisan 2022-Nisan 2025 döneminde 4/a kayıtlı istihdamın değişimi
Kaynak: SGK, TEPAV hesaplamaları.
SGK’nın 2024 İstatistik Yıllığı afet bölgesindeki istihdam artışının büyük ölçüde inşaat faaliyetlerinden kaynaklandığını gösteriyor. Şekil 2’de de göreceğiniz üzere afetten en çok etkilenen dört ildeki 4/a kayıtlı istihdam 2022’den 2024’e %5,8-37,9 aralığında artmış. Dördünün toplam 4/a kapsamındaki istihdam artışı ise %15. Oysa aynı dönemde diğer 77 ilin 4/a kapsamındaki toplam istihdamı %4,88 azalmış. Bu dört ili diğer illerden ayrıştıran nedir diye baktığınızda inşaat sektörü kendini hemen gösteriyor. Zira inşaat hariç istihdam değişimlerine bakıldığında dört ildeki istihdamın %4,2 ile %14,4 arasında azaldığını görüyorsunuz. Dört afet bölgesi ilinde 4/a kapsamında inşaat sektöründe istihdam edilenlerin sayısı 139.363 kişi artarken, diğer tüm sektörlerdeki istihdam 52.300 kişi azalmış. Diğer taraftan, afet bölgesinde artan inşaat sektörü istihdamının ulusal istihdamı toparlayan bir etkisi de var. Örneğin dört ildeki inşaat sektörü istihdamı 2024 yılında 2022 yılındaki kadar olsaydı 2022-2024 döneminde ülkenin 4/a kapsamındaki istihdam değişimi -%0,9 değil de -%1,7 kadar olacaktı.
Şekil 2. 4/a kapsamındaki istihdamın 2022-2024 dönemi değişimi (%)
Kaynak: SGK, TEPAV hesaplamaları.
Antakya’ya son gidişimde şehrin tam olarak bir şantiye halinde olduğunu görmüş, burada çalışanların ne kadarı Hatay’ın yerlisidir diye düşünmüştüm. Nitekim TÜİK’in Hanehalkı İşgücü Anketi 2023 verileri inşaat sektöründe çalışanların %50,4’ünün doğduklarından beri aynı ilde yaşadıklarını, %60,6’sının ise 5 yıldan fazladır çalıştıkları şehirde yaşadıklarını gösteriyor. Hatta bu oranlar İstanbul için sırasıyla %26 ve %34,9. Bu oranlar hala geçerli olsa dahi afet illerindeki inşaat kaynaklı istihdam artışından bölgedeki afetzedelerin tam olarak yararlanmadığı sonucuna varabiliriz. Ancak bölgede devam eden inşaat faaliyetlerinin büyük ölçekli projeler olmasından hareketle bu projelerdeki istihdamın büyük bir kısmının diğer illerden gelenlere sağlandığını da düşünebiliriz. Dolayısıyla afet bölgesinde aslında bölge halkına gelir sağlayamayan bir istihdam artışı söz konusu diyebiliriz.
Şekil 3. İnşaat sektörü dışındaki işyeri sayısının 2022-2024 dönemi değişimi (%)
Kaynak: SGK, TEPAV hesaplamaları.
Peki, afet bölgesinin işgücü piyasası dinamiklerini doğru analiz etmek için sadece inşaat hariç istihdama bakmak yeterli mi? Bence bölgenin iş yaratma kapasitesindeki azalmanın daha önemli bir göstergesi işyeri sayısındaki azalma. SGK’nin il-sektör düzeyindeki veri sunduğu 89 sektörden Adıyaman’da 53, Hatay’da 59, Kahramanmaraş’ta 51, Malatya’da ise 62’sinde işyeri sayısının 2022’den 2024’e azaldığı görülüyor. Hatta Şekil 3’te görüleceği üzere inşaat hariç işyeri sayısı söz konusu dönemde afet bölgesi illerinde %9,8 ile %17,9 arasında azalmışken, diğer 77 il toplamında %2,2 artmış. Evet, afet bölgesindeki illeri tekrar yaşanabilir kılmak için inşaat sektörünün daha hızlı çalışması gerekiyor ama bunu yaparken bölgedeki illerin girişimcilik ekosistemlerinin iyileştirilmesi de bir zorunluluk.
