Yıllık tüketici enflasyonun uzun bir süredir dar aralıkta seyrettiğini gözlüyoruz. Ne yukarıya ne de aşağıya doğru belirgin bir eğilim alıyor. Ne de inatçı!
2004 yılının başından bu yana yıllık enflasyonun ortalama değeri yüzde 8.9 olmuş. Bu dönemde enflasyonun aldığı en yüksek değer 11.7, en düşük değer ise yüzde 7.1.
Merkez Bankası'nın yayımladığı raporlardan da biliyoruz; bu davranış biçimi alt gruplara inildiğinde büyük farklılıklar gösteriyor. Bazı alt endeks gruplarındaki enflasyon son derece inatçı iken, bazıları tam aksine, son derece oynak.
Herhangi bir alt endeks grubundaki yıllık enflasyonun belli bir dönemde ne kadar oynaklık gösterdiğini ölçmenin basit bir yolu şu: Söz konusu enflasyonun o dönemdeki ortalamasını buluyorsunuz. Bir de ortalamadan sapmayı (standart sapmayı) buluyorsunuz (her ayın enflasyonunun ortalama enflasyon ile arasındaki farkın karelerinin toplamını alıp, ay sayısına bölüyorsunuz, onun da karekökünü alıyorsunuz). Ortalamadan sapmayı, ortalamaya böldüğünüzde basit bir oynaklık göstergesi çıkıyor.
Ortalama etrafında o enflasyon değişkeni ne kadar büyük dalgalanmalar gösteriyorsa, bu şekilde hesaplanan oynaklık katsayısı da o kadar yüksek oluyor. Tersine, o değişkenin her ay aldığı değer ortalamasına yapışmış bir durumdaysa, oynaklığı da sıfıra yaklaşıyor.
En oynak ve en inatçı
Böyle bakıldığında, yıllık enflasyonlar açısından en inatçı (en az oynak) kalemin 'kira' olduğu hemen ortaya çıkıyor. Oynaklık katsayısı sadece 0.045. Buna karşın, TÜİK'in internet sayfasında verilerini yayımladığı 44 alt endeks grubu içinde en oynağı 'ev aletleri' alt grubu (5.783). Yalnız, bu alt gruptaki oynaklık diğer alt gruplardakilere göre çok büyük bir farklılık gösteriyor. Bu grubu dışarıda bırakırsak, en yüksek oynaklık 'tıbbi ürünler, aletler ve malzemeler' alt grubunda gözleniyor (2.198).
Her alt grubun 2004 Ocak 2007 Mart dönemindeki ortalama yıllık enflasyonu ile oynaklık katsayısı karşılaştırıldığında ise ilginç sonuçlarla karşılaşılıyor. Genellikle en az oynak olan alt endeks gruplarının ortalama yıllık enflasyon değerleri çok yüksek. Buna karşın, ortalama yıllık enflasyon değerleri düşük olan alt mal gruplarının oynaklığı çok yüksek.
En az oynak olan 'kira' grubunun ortalama enflasyonu yüzde 20.1. En oynak olan 'ev aletleri' grubunun yıllık ortalama enflasyonu yüzde yüzde 1.3, oynaklık sıralamasında ikinci olan 'tıbbi ürünler, aletler ve malzemeler' alt grubundaki ortalama enflasyon ise yüzde eksi 2.99.
Oynaklık ve enflasyon
Ortalama enflasyonla oynaklık arasındaki ters ilişki sadece bu mal gruplarına özgü değil; TÜİK'in verilerini yayımladığı 44 mal grubu için de geçerli. Tüm bu mal grupları için enflasyonla oynaklık arasındaki ilişki katsayısı eksi 0.59 bulunuyor. Yukarıda sözünü ettiğim ve diğerlerine göre çok fazla oynaklık gösteren 'ev aletleri' grubu çıkarılırsa bu katsayı eksi 0.77 oluyor. Bu katsayının alabileceği en yüksek değerin bir (eksi ya da artı) olduğu hatırlanırsa, bu değerlerin oldukça yüksek oldukları görülür.
Grafiksel anlatım sevenler için enflasyonla oynaklık arasındaki ilişki Grafik 1'de veriliyor. Grafikte yer alan her bir halka bir mal grubuna ait: O mal grubunun ortalama yıllık enflasyonunu (yatay eksen) ve oynaklık katsayısını (dikey eksen) gösteriyor. Bu halkaların ima ettiği ve az önce yüksek olduğunu belirttiğim ilişki grafikte kuzey batıdan başlayarak güney doğuya ve aşağıya doğru inen çizgi ile temsil ediliyor. Yani, bu doğru 43 mal grubu ve ele alınan dönem için, 'düşük enflasyon yüksek oynaklık' ve 'yüksek enflasyon - düşük oynaklık' ikililerini belirgin biçimde gösteriyor (43; çünkü 'ev aletlerini' çıkardım. Çıkarmasaydım da yine benzeri bir resim söz konusuydu).
Kırılganlık kaynağı
Enflasyonla mücadelenin nasıl da zorlu olduğunun bir farklı anlatım biçimini oluşturuyor tüm bunlar. Özellikle fiyat artışları düşük olan mal gruplarının fazla oynak olmaları dışsal şoklar karşısında bir kırılganlık kaynağı. İnatçı olanlar yüksek enflasyon düzeylerini sürdürürken, olumsuz şoklar bu grupların fiyat artışlarını yükseltecek çünkü.
Yine de karamsarlığa kapılmamak gerekiyor. Mart ayında yüzde 10.86'ya yükselen tüketici enflasyonunun mevcut koşullar altında önemli oranda düşeceği anlaşılıyor. Yıl sonunu yüzde 6 dolaylarında kapatabiliriz. Hedefe göre yüksek olsa bile, son 30 yıl dikkate alındığında önemli bir başarı olacak bu düzeye düşmesi enflasyonun.
Şüphesiz 'mevcut koşullar' sözcüklerinin altını çizmekte yarar var. Çeşitli şoklar, özellikle yaratabilecekleri kur artışları nedeniyle bu öngörüyü geçersiz kılabilirler. Yurtdışı piyasaların karışması olasılığı, birkaç ay öncesindeki bilgiler ışığında beklenen karışıklık olasılığına göre artık daha düşük. Tabii ki, bu ifade bu olasılığın ortadan kalktığı anlamına gelmiyor. Sadece yakın geçmişte öngörülene kıyasla olasılığın daha azaldığını vurguluyor. 'Yerli' koşullar açısından da umarım şok olasılığı azalmıştır.
'Yabancı' koşullar hakkındaki öngörüm haklı çıkar ve 'yerli' koşullara ilişkin umudum da gerçekleşirse, enflasyon ve büyüme açısından 'iyi' sayılabilecek bir yıl daha olacak 2007.
Bu köşe yazısı 22.04.2007 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayınlanmıştır.
