Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın (AGİT) temelini oluşturan Helsinki Nihai Senedi’nin 50. yıl dönümü, TEPAV ve Finlandiya Büyükelçiliği iş birliğinde Ankara’da düzenlenen toplantıda kapsamlı şekilde ele alındı. Türkiye ve Finlandiya’dan büyükelçilerin katıldığı etkinlikte, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Avrupa güvenliği üzerindeki etkileri, AGİT’in içinde bulunduğu kurumsal ve bütçesel zorluklar, çok taraflılığın geleceği, AGİT-NATO-AB ilişkileri ve örgütün reform ihtiyacı masaya yatırıldı.
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) ile Finlandiya Büyükelçiliği iş birliğinde düzenlenen “AGİT ve Helsinki Konferansı’nın 50. Yıl Dönümü” başlıklı panel, 24 Kasım 2025’te TEPAV’da gerçekleştirildi. Kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve çeşitli ülkelerin büyükelçiliklerinden temsilcilerin katıldığı etkinlikte, Helsinki Nihai Senedi’nin Avrupa güvenliğinin yapı taşları üzerindeki etkisi, mevcut jeopolitik sınamalar ve AGİT’in kurumsal geleceği kapsamlı biçimde ele alındı.
“Helsinki ruhu bugün de geçerliliğini koruyor”
Panelin açılış konuşmaları TEPAV Uluslararası Çalışmalar Merkezi Direktörü Büyükelçi (E) N. Murat Ersavcı ve Finlandiya’nın Türkiye Büyükelçisi Büyükelçi Pirkko Hämäläinen tarafından yapıldı.
Ersavcı, Helsinki Nihai Senedi'nin devletlerin egemen eşitliği, toprak bütünlüğü, anlaşmazlıkların barışçıl çözümü ve içişlerine karışmama ilkelerini esas alan temel bir belge olduğunu vurgulayarak güvenlik ile insan haklarına saygının birbirini dışlayan değil, bir arada düşünülmesi gereken kavramlar olduğunu belirtti.
Hämäläinen ise Helsinki sürecinin barış, güvenlik, demokrasi ve hukukun üstünlüğü değerleri üzerine inşa edildiğini hatırlatarak AGİT’in mevcut kriz ortamında bu ilkelerin daha da kritik hale geldiğini ifade etti.
“AGİT’in çok boyutlu yapısı bugün hâlâ vazgeçilmez”
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Uluslararası Güvenlik Genel Müdürü Büyükelçi Mehmet Burçin Gönenli, konuşmasında geçtiğimiz hafta İstanbul’da düzenlenen AGİT Parlamenter Asamblesi Genel Kurulu ve önümüzdeki hafta Viyana’da yapılacak AGİT Bakanlar Konseyi toplantılarına atıf yaparak panelin zamanlamasının önemini vurguladı.
Gönenli, çok boyutlu sınamalarla karşı karşıya olunan bir dönemde AGİT’in uluslararası iş birliği, güven artırıcı önlemler ve yapıcı diyaloğun çatışmadan daha verimli ve sürdürülebilir sonuçlar getirdiğini hatırlatan kritik bir yapı olduğunu belirterek “AGİT, güvenliğin siyasi-askeri, ekonomik-çevre ve insani boyutlarını bir araya getiren özgün yapısıyla anlamlı bir çerçeve sunuyor. 57 katılımcı devleti ve 11 işbirliği ortağıyla bugün en kapsayıcı bölgesel örgüttür” dedi.
Konuşmasının devamında Gönenli, Türkiye’nin AGİT’e katkılarının altını çizerek “Türkiye, AGİT’in kurucu üyeleri arasında yer alıyor ve örgüte aktif katkı sunmayı sürdürüyor. Ukrayna Özel Gözlem Misyonu’na Türk büyükelçilerin başkanlık etmiş olması bunun önemli göstergelerindendir” ifadelerini kullandı.
Gönenli ayrıca, örgütün mevcut Genel Sekreteri olarak görev yapan Büyükelçi Feridun Sinirlioğlu’nun AGİT’in kurumsal işleyişine yön veren konumunun Türkiye’nin katkısının güncel ve somut bir yansıması olduğunu belirtti.
Gönenli, son olarak AGİT’in modernizasyonu, bütçe sorunlarının aşılması ve yeni güvenlik sınamalarına yanıt verebilecek daha etkili mekanizmaların geliştirilmesi gerektiğini vurguladı.
“AGİT’in yerini alabilecek bir örgüt yok; reform kaçınılmaz”
Finlandiya Dışişleri Bakanlığı eski Devlet Sekreteri Büyükelçi Pertti Torstila, Helsinki Nihai Senedi’ne giden yolun Finlandiya için olduğu kadar Avrupa için de dönüştürücü bir süreç olduğunu anlattı.
Torstila, günümüzde AGİT’in ciddi sınamalarla karşı karşıya olduğunu belirterek “AGİT’in yerine geçebilecek başka bir örgüt bulunmuyor. Bu nedenle kurumun işleyişini güçlendirmeli, kapasitesini artırmalı ve güncel ihtiyaçlara uygun yeni mekanizmalar geliştirmeliyiz” değerlendirmesinde bulundu.
NATO-AGİT iş birliği, Rusya ile diyalog ve reform ihtiyacı öne çıktı
Panelin soru-cevap bölümünde katılımcılar, özellikle AGİT-NATO iş birliği, Rusya-Ukrayna Savaşı, sınır güvenliği, AGİT’in reform gündemi ve uluslararası hukuk ilkelerinin ihlali gibi başlıklarda görüş alışverişinde bulundu.
Finlandiya tarafı, AGİT ve AB arasındaki iş birliğinin artırılması gerektiğini ve savaş sonrası Avrupa’da yeni bir “Helsinki ruhu” doğabileceğini dile getirirken Büyükelçi Gönenli, NATO’nun savunma ve caydırıcılık, AGİT’in ise diyalog ve güven artırıcı önlemler alanında tamamlayıcı roller üstlendiğini belirterek iş birliğinin güçlendirilmesi gerektiğini vurguladı.
Konuşmacılar, sürdürülebilir barışın Rusya olmadan mümkün olmadığını, bu nedenle uluslararası hukuka uygun çerçevede diyalog kanallarının açık tutulması gerektiğini ifade etti.
AGİT’in hem karar alma mekanizmalarını hem de bütçesel yapısını güçlendirecek kapsamlı bir reforma ihtiyacı olduğu öne çıkarken Ersavcı ve Hamäläinen, güvenlik ile temel hak ve özgürlüklerin birlikte ele alınmasının AGİT’in varlık nedeni olduğunun altını çizdi.
