TEPAV ve Uluslararası Bütçe Ortaklığı iş birliğiyle düzenlenen “Eğitim Harcamalarında Etkinlik ve Verimlilik: Katılımın Hesap Verebilirlik ve Bütçe Performansına Etkisi” başlıklı çalıştayda, eğitim bütçelerinde katılımcılık, şeffaflık ve etkinliğin artırılmasına yönelik politika önerileri tartışıldı.
TEPAV ve Uluslararası Bütçe Ortaklığı (The International Budget Partnership) iş birliğinde yürütülen “Eğitim Harcamalarının Etkinliğinin İncelenmesi” projesi kapsamında, “Eğitim Harcamalarında Etkinlik ve Verimlilik: Katılımın Hesap Verebilirlik ve Bütçe Performansına Etkisi” başlıklı çalıştay, 20 Haziran 2025 Cuma günü TEPAV’ın ev sahipliğinde düzenlendi.
Eğitim harcamalarının etkinliğini değerlendirmeyi ve bütçe süreçlerinde kamu katılımını artırmayı hedefleyen proje kapsamında yapılan çalıştayda bir araya gelen kamu ve özel sektör paydaşları, eğitim bütçesinin daha şeffaf ve adil dağıtılmasına yönelik politika önerileri geliştirdi.
TEPAV İcra Direktörü Gülbin Şahinbeyoğlu’nun açılış konuşmasını yaptığı toplantıda, TEPAV Merkez Direktörü Prof. Dr. H. Hakan Yılmaz “Türkiye'de Eğitimin Finansmanına Genel Bakış” başlıklı bir sunum gerçekleştirdi. Yılmaz, sunumunda Türkiye’de eğitim finansmanının yapısını karşılaştırmalı bir perspektifle ele alırken kamu ve özel sektör harcamalarındaki bütçe eğilimleri, ülke karşılaştırmaları ile sosyo-ekonomik ve bölgesel eşitsizlikler bağlamında eğitim finansmanının durumu ve bunun yoksullukla ilişkisi üzerinde durdu.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Sektörler ve Kamu Yatırımları Genel Müdürlüğü, Eğitim Dairesi Başkanı Mehmet Cem Fendoğlu ise “Türkiye’de Eğitim Bütçesi: Süreç ve Uygulama” başlıklı sunumunda eğitim bütçesinin planlamasından uygulamaya kadar uzanan süreci ele alarak bütçe sürecinin geliştirilmesine yönelik önerileri katılımcılara aktardı.
Sunumların ardından “Katılımcı Bütçe, Eğitim Bütçesinde Katılımın Önemi ve Sivil Toplum Deneyimleri” başlıklı panel gerçekleşti.
Moderatörlüğünü TEPAV Maliye ve Para Politikası Araştırmaları Merkezi Direktörü Dr. M. Coşkun Cangöz’ün üstlendiği panelde T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu Üyesi- Muhasebat Genel Müdürlüğü, Muhasebat Başkontrolörü Doç. Dr. Mehmet Koçdemir, TBMM Çocuk Hareketi Başkanı, DEVA Partisi İstanbul Milletvekili Elif Esen, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Sınıf Eğitimi ABD Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ece Özdoğan Özbal, Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Nurper Ülküer, Eğitim Reformu Girişimi (ERG) Politika Analisti Özgenur Korlu ve BM Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF Türkiye) Sosyal Politikalar Bölüm Başkanı Emre Üçkardeşler konuşmacı olarak yer aldı.
“Çocukların bütçeye katılımı, demokrasiye katılımdır”
Paneldeki konuşmasında katılımcı bütçelemenin demokratik süreçler açısından önemine dikkat çeken Doç. Dr. Mehmet Koçdemir, “Katılım merdiveni, yurttaşların karar alma süreçlerine ne ölçüde dahil olduğunu gösteren değerli bir araç. Sembolik katılımdan gerçek katılıma uzanan bu süreçte, bütçenin hazırlanmasından onaylanmasına kadar tüm adımlarda yurttaş sesi duyulmalı. Katılımcı bütçeleme özellikle yerel düzeyde etkili sonuçlar verebilir. Çocukların katılımına dayalı modeller Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 12. maddesiyle destekleniyor. Okul temelli bütçeleme uygulamaları, öğrencilerin fikirlerini geliştirmesi, projelerini savunması ve oy kullanması gibi adımları içeriyor. Türkiye’de bu yapının kurulması, yerel yönetimler, MEB ve okul aile birliklerinin koordineli çalışmasıyla mümkün” dedi.
“Çocuk dostu kamu maliyesi ile fırsat eşitliği sağlanabilir”
Çocukların bütçeye katılımının sadece teknik değil, aynı zamanda etik bir sorumluluk olduğunu ifade eden Elif Esen, “Çocuğun iyi olma hali, siyasetin üstünde bir kavram. Bu nedenle çocuk dostu kamu maliyesi inşa etmemiz gerekiyor. Katılımcı bütçeleme bu noktada bir araç değil, bir vizyonun ifadesi. İhtiyaç haritaları ve risk analizleriyle dezavantajlı gruplara odaklanabiliriz. Ulusal Çocuk İzlem Mekanizması, çocuğun dijitalleşme, aile bağları ve eğitime erişim gibi çok boyutlu durumlarını takip edebilecek bir yapıda olmalı. Çocuk konseylerinin karar süreçlerinde aktif rol alması, gerçek bir katılım ortamı yaratır” açıklamalarında bulundu.
“Okullar arası bütçe uçurumu, eşitsizliği büyütüyor”
Doç. Dr. Ece Özdoğan Özbal ise okul temelli bütçelerin pratikte nasıl uygulandığını ve karşılaşılan sorunları aktardı. Okul aile birliklerinin sağladığı kaynaklarla yürütülen birçok bütçe kaleminin, özellikle lise düzeyinde yetersiz kaldığını belirten Özdoğan, “SGK’sız personel istihdamı gibi uygulamalar yaygın. Bunun yanı sıra, bazı okullar büyük sponsorluklarla ciddi fonlara ulaşabilirken diğerleri temel ihtiyaçlarını bile karşılayamıyor. Bu eşitsizlik, çocukların eğitimdeki deneyimini doğrudan etkiliyor. Talepler var ama bu talepleri karşılayacak mekanizmalar eksik” dedi.
“Katılım, sürdürülebilir kalkınmanın yapıtaşıdır”
Prof. Dr. Nurper Ülküer katılımcı bütçelemenin yalnızca bir yöntem değil, aynı zamanda toplumsal gelişimin temel koşulu olduğunu belirterek “İnsanların sadece var olan hizmetlere erişmesi değil, kendi toplulukları için çözüm üretmesi ve olanak yaratması da önemlidir. Bu nedenle bütçenin planlamasından izlenmesine kadar olan süreçlerde sivil toplumun dahil olması kritik. Hesap verebilirlik hem mali hem de etik bir çerçevede düşünülmeli” ifadelerini kullandı.
“Eğitim politikaları sosyal bağlamı içinde ele alınmalı”
Özgenur Korlu da eğitimin sosyal politika ile doğrudan ilişkisine dikkat çekerek şunları kaydetti: “Eğitim hakkı bireysel olduğu kadar toplumsaldır. Bu nedenle bütçeleme süreçleri sosyal bağlamdan bağımsız değerlendirilemez. Katılımcı bütçeleme, toplumun ihtiyaçlarını merkeze alarak politika yapım sürecine doğrudan katkı sunar.”
“Eğitim bütçesi, sosyal adaletin aynasıdır”
Eğitim bütçelerinin teknik belgeler olmanın ötesinde bir anlam taşıdığını vurgulayan Emre Üçkardeşler, “Bütçeler sadece kaynak tahsis planları değil, aynı zamanda değer beyanlarıdır. Eğitim bütçesi bir ülkenin gelecek vizyonunu yansıtır. Çocuk odaklı bütçe analizleri, sosyal adalet perspektifinin somut ifadesidir. Belediyeler ve STK’lar arasında ortak hedefler etrafında kurulacak iş birlikleri, çocuk politikalarının güçlenmesine zemin hazırlar” şeklinde konuştu.
Katılımcı oturumlarla yol haritası geliştirildi
Öğleden sonra düzenlenen atölye oturumlarında katılımcılar, eğitim bütçesinin daha katılımcı, adil ve etkin şekilde kurgulanmasına yönelik çözüm önerileri geliştirdi. Katılım mekanizmalarının güçlendirilmesi, dezavantajlı grupların önceliklendirildiği bütçeler, ölçülebilir izleme araçlarının geliştirilmesi gibi başlıklar öne çıktı.
Çalıştay sonunda, kamu ve sivil toplum diyaloğunu kurumsallaştıracak ve çocukların hak temelli bütçe süreçlerine etkin biçimde katılımını sağlayacak bir yol haritasının hazırlanması yönünde fikir birliği sağlandı.
Çalıştay çıktıları, ilerleyen dönemde TEPAV tarafından raporlaştırılarak kamuoyuyla paylaşılacak.
