2023 yılı bütçe gerçekleşmeleri Hazine nakit dengesinin öncü gösterge niteliğinde olduğunu bilenler açısından sürpriz oldu. Zira 2023 yılında Hazine nakit dengesi 625 milyar TL açık vermişken merkezi yönetim bütçe açığı 1,375 milyar TL olarak gerçekleşti. Diğer bir ifadeyle nakit dengesi GSYH’nin yüzde 2,5’i kadar açık vermişken bütçe açığının GSYH'ye oranı yüzde 5,4 olarak gerçekleşti. Aradaki bu büyük fark, Aralık 2023’te tahakkuk eden bütçe harcamalarının nakit ödemesinin 2024 yılına ertelenmiş olmasından kaynaklanıyordu. Yaklaşık 750 milyar TL tutarındaki harcamanın 2023’te ödenmemiş olmasının Aralık sonunda 800 milyar TL civarında olan Hazine banka hesap bakiyesinin korunması çabasından kaynaklandığı değerlendirilmektedir.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, TEPAV hesaplamaları
Zaman zaman Hazine banka hesaplarının elverişli olmaması nedeniyle sınırlı miktardaki ödemelerin sonraki dönemlere kaydırıldığı bilinmektedir. Ancak GSYH’nin yüzde 2,9’u oranında bir harcamanın 2023 yılından 2024 yılına aktarılması Ocak ayında Hazine nakit dengesinin rekor açık vermesi sonucunu doğurmuştur.
Son beş yıllık verilerin de işaret ettiği gibi Hazine nakit dengesinde mevsimsellik bulunmaktadır. Bu kapsamda özellikle Aralık aylarında yılın en yüksek nakit açıkları gözlenirken 2024 yılı Ocak ayında gerçekleşen 206,8 milyar TL tutarındaki açık Aralık 2023’teki 196,9 milyar TL’lik açığın da üzerinde gerçekleşmiştir.
Öte yandan son 10 yıllık döneme ilişkin nakit dengesi rakamları 2021 yılına kadar her Ocak ayında sınırlı da bir nakit fazlası olduğuna işaret ederken son üç yılda giderek artan şekilde Hazine nakit dengesi açık vermeye başlamıştır. Buna paralel olarak 2015-2021 döneminde Hazine banka hesap bakiyesi Ocak aylarında artış gösterirken 2022 yılı Ocak ayında banka bakiyesi 22 milyar TL azalmıştır. Bununla beraber, 2023 yılında tarihsel olarak yüksek nakit açıkları verilmiş olsa da Ocak ayında kasa banka bakiyesi 56 milyar TL artış göstermiştir. Ancak Ocak 2024’te kasa banka seviyesi de 77,7 milyar TL gibi rekor seviyede azalmıştır.
Ocak 2024 Hazine nakit dengesi 2023 yılı Ocak ayına göre önemli ölçüde bozulurken bu durum giderlerdeki yüzde 139,7’lik artış karşısında gelirlerin yüzde 113,5 oranında artmasından kaynaklanmaktadır. Bu dönemde faiz giderleri de Hazine borç stokunun son yıllardaki hızlı büyümesine bağlı olarak büyük artış göstermiştir.
Finansman tarafında ise nakit çıkışlarındaki artışın Hazine banka hesaplarında çözülmeye sebep olmasının önüne geçilmesini teminen yüklü miktarda iç borçlanmaya başvurulmuştur. Bu kapsamda Ocak ayında sadece 13 milyar TL iç borç geri ödemesi olmasına ve yüksek faiz oranlarına rağmen Hazine 145,6 milyar TL tutarında iç borçlanma yapmıştır. Öte yandan Ocak ayında dış borçlanma yapılamamış olması da bu dönemde yüklü miktarda iç borçlanmaya gidilmesine sebep olan bir başka faktör olmuştur.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı
Özetle, 2023 yılından devredilmiş harcamaların nakit ödemeleri beklendiği şekilde 2024 yılının ilk aylarında Hazine nakit dengesi üzerinde baskı yaratacaktır. Ancak sadece Ocak ayında GSYH’nin 0,5’i oranında nakit açığı verilmiş olması 2024 yılının tamamı için yüzde 6,4 olarak programlanmış olan bütçe açığının dikkatle izlenmesini gerektirmektedir.
