Dünya tahayyül edebildiğimizden daha büyük bir hızla değişiyor. Ne kadar desem az. Doğrusu ya, COVID-19 bu değişimi iyice ivmelendirdi. Hayatımızı zaten biçimlendirmekte olan mega trendleri iyice belirginleştirdi. Yeni teknolojilerin hayat biçimimizi dönüştürmesi zaten bir mega trend olarak vardı. Teknolojinin virüsle birlikte hayatlarımızda artan önemi ve ağırlığı, günün meseleleri ile birleştikçe; ortaya aslında daha önce hiç karşılaşmadığımız için üzerinde yeterince düşünmemiş olduğumuz bir dizi yeni mesele çıkarmaya başladı.

Bugün aklımda birbirine benzeyen ve her ikisi de fintek alanı ile ilgili iki hadise var doğrusu. Tam da teknolojinin hayatımızı kolaylaştırmasının yol açtığı yeni meseleler bahsine dair. İlki, Kasım 2020’den kalma. “Çin’in, Ant Group halka arzını durdurması” konusu. İkincisi ise, daha yenilerden, Ocak 2021’den. Video oyunları ve elektronik alet satıcısı Gamestop hisse senetlerindeki “short squeeze” hadisesi. Doğrusu ya, Gamestop ile Ant Group hadiseleri, bir elmanın iki yarısı gibi. Birbirinin aynısı. Neden?

Ben bu iki hadisenin de teknolojinin virüs nedeniyle hayatlarımızda artan öneminin ve ağırlığının yol açtığı yeni problemlere örnek teşkil ettiğini düşünüyorum. “Makine-insan etkileşiminin” bir nevi sosyolojisi-psikolojisi üzerine analizlerin ve kitapların ortalığı sarmaya başladığı bir dönemde, ben de, iki hadisenin benzer nedenlerle yol açtığı kamu politikası sonuçlarına değineyim. Gelin anlatayım.

Reddit, Clubhouse’a dönerken ne olur?

Artık Şubat ayının sonuna doğru yaklaşıyoruz. Ne demek? Virüs, hayatımızın alıştığımız örgütlenme biçimini alt üst edeli artık bir yıl oldu. “Canım, bir çeyrekte biter, herhalde...” diye baktığımız bir hadise, tam dört çeyrektir devam ediyor. Uzaktan çalışma, öğretim, spor, alışveriş normal hal oldu. Elektronik ticaretin hayatımızdaki önemi ve işlem hacmi inanılmaz bir hızla artmaya başladı doğrusu. Bir yılda on yıllık mesafe alındı dijitalleşme ve teknolojik değişim bahsinde.

İşe tam da buradan her şeyi kolaylaştıran teknolojiden başlayayım. Amerika’daki Capitol baskınında, Gamestop hisse senetlerindeki operasyonda ve daha farklı bir açıdan bakıldığında Ant Group hadisesinde hep bir kolaylaştırıcı olarak teknolojinin kitlesel etkisini gördük. Her seferinde de alıştığımız kamu düzenlemesi çerçevesini zorlayan, kitlelerin hızlı örgütlenmesini ve mobilize olmasını sağlayan bir araç olarak yeni teknolojiler, ortaya yeni riskler çıkardı. Şimdi benim aklımda doğrusu, yukarıdaki şu soru kaldı: Reddit, Clubhouse’a doğru dönerken acaba daha neler olur? Kim bilir.

Reddit, 2005 yılından beri aktif olan bir haber ve tartışma sitesi. Doğrusu bir işin doğrusunu öğrenmek için de hep çok faydalı. İnsanları bir araya getiriyor ve bir nevi bilenler bilmeyenlere anlatıyor. İlke aynı, ahir zaman ansiklopedisi Wikipedia ile. Bir editörler kurulu ve onların belirlediği “uzmanlar” olmadan herkes bildiğini yazıyor, birbirine soru soruyor. Anlatıyor da anlatıyor.

Clubhouse ise çok daha yeni. Nisan 2020’de faaliyete geçti. Davete dayalı olarak faaliyet gösteren bir tartışma platformu esasen. Herkesin kendi açtığı odada, kendi bulduğu konuyu dinlemek isteyenlere anlattığı bir tartışma ortamı. Müzakereli demokrasi (deliberative democracy) için müthiş münbit bir ortam aslında. Bir nevi, Reddit’in karşılıklı konuşmaya dayalı olanı. Bilenler anlatıyor, siz dinleyip isterseniz soru soruyorsunuz. Reddit’te yazarak sohbet vardı. Karşılıklı bilenlerle şimdi doğrudan konuşarak tanışıyorsunuz. Sesin tınısını duymak önemli.

Açtığı imkânlar alanı müthiş elbette. Aralık 2020’de kullanıcı sayısı 600 bin iken değeri 100 milyon dolar civarındaydı. Şimdi kullanıcı sayısı 2 milyona çıkarken değeri de bilenlere göre 1 milyar dolar olmuş. Zaten tam da bu nedenle, özellikle finansal piyasalarda kamu düzenleme kurumlarının dikkatle takip etmesi gereken sosyal medya platformlarından biri olmaya aday bana sorarsanız. Güvenlik birimlerini saymıyorum bile. Ama dediğim gibi, müzakereli tartışma toplantısı düzenlemek isteyenlere, mesela belediyelere çok uygun.

Daha önce, 2012’de, TEPAV’ın Meclis için düzenlediği “Anayasa Platformu Vatandaş Toplantıları” sırasında olsa yüzüne bakar mıydık bilmem. Ama şimdi yüz yüze tartışma imkanları sınırlıyken, inanılmaz bir nimet, onu da söyleyeyim. Zoom’dan daha iyi olan tarafı ise, herkesin kendi istediği her konuda kendi başına tartışma açabilmesi ve bu tartışmayı bir nevi köy meydanından ilan ederek müşteri toplayabilmesi için inanılmaz bir imkân sunması sanırım. Doğrudan demokrasi için ideal. Bunları sosyal medya üzerindeki ifade özgürlüğü tartışmalarını unutmadan not etmem gelmek istediğim konu için önemli.

Ant Group ile Gamestop hadiselerinin ortak noktası nedir?

Şimdi bu yeni çağda Reddit, Clubhouse ve Alibaba ya da Amazon gibi yeni teknolojilere dayalı platformların ortaya çıkardığı yeni gailelere geçeyim müsaadenizle. Önce Ant Group olayını hatırlatayım. Çin’in dev e-ticaret platformu Alibaba’nın finansal işlemlerini yürüten Ant Group halka arzını, Çin Merkez Bankası geçen Kasım ayında durdurmuştu. Bugünlerde ise aynı merkez bankası, Ant Group mevzuatta tanımlanmış bir finansal holding şirketine (financial holding company) dönüşürse, bu izni verebileceğini söyledi ve halka arz süreci bir nevi yeniden gündemde. Neden?

Elektronik ticaretin artan işlem hacmi ile birlikte, Ant Group’ta açılan bireysel ve ticari mevduat hesaplarında biriken para inanılmaz bir biçimde artmaya başladı. Böylece başlangıçta düzenlenmiş finansal sistemin kıyısında, mal tesliminden sonra ödemeyi gerçekleştirerek tüketici güvenini tesis etmek ve günlük alışverişten artan tutarı kısa süreli değerlendirmek için kurulan Ant Group, Çin finansal sisteminde problem yaratabilecek bir dev haline gelince, Çin Merkez Bankası da devreye girmek zorunda kaldı, bir nevi.

Yoksa bana sorarsanız hadisenin “Jack Ma, otoriteleri eleştirince, Çin Komünist Partisi Disiplin Komitesi devreye girdi.” dedikoduları ile hiçbir alakası yok. Elbette Çin’de Lenin’in Devlet ve Devrim’de önemini anlattığı, “yanlış yapanı, nüfuz ticaretine yöneleni cezalandırmaya yönelik olarak politbüroya bağlı çalışan bir Disiplin Komitesi” var. Tam adı, Disiplin Teftişleri için Merkezi Komisyon (Central Commission for Discipline Inspection). Bir nevi, partinin kendi adalet bakanlığı gibi çalışıyor. Parti üyeleri burada soruşturuluyor, suç tespit edilirse, hadise normal kolluk kuvvetlerine ve adalet birimlerine intikal ettiriliyor. Ama burada mesele başka, bana sorarsanız.

Dikkat edin, e-ticaret platformu büyüyünce, finansal kontrollerin dışında bir alan ortaya çıktı ve geleneksel bankalara rakip olmaya başladı, diyorum. Aynı durumun burası için de geçerli olabileceğini şimdilik yalnızca vurgulamış olayım. Bir şey bildiğimden değil, mantıken. Ortadaki hadise aynı. Ne oluyor?

Yeni teknolojiler vasıtasıyla yaygınlaşan uzaktan alışverişin finansman tarafı için geliştirilen fintek çözümlerini, bir noktadan sonra sistemin içine daha düzenli bir biçimde yerleştirmek gerekiyor. Geçenlerde İngiliz Financial Times gazetesine bir makale yazan Çin Merkez Bankası ya da oradaki adıyla “Çin Halkının Bankası” (People’s Bank of China) Başkan Yardımcısı Pan Gongşeng tam da bu konuyu anlatıyordu 27 Ocak 2021’de. “Kamu düzenlemesi açısından önemli olan işlemi yapan şirketin ne olduğu değil, işlemin niteliği ve içeriğidir.” diye konunun öneminin vurgulandığı makaleyi isterseniz bir okuyun. Nedir?

Fintek, pek çok finansal işlemi hızlandırıp, ucuzlatarak, hayatımızı kolaylaştırıyor olabilir ama fintek işlemleri, esasen, finansın riskli bir iş olduğu gerçeğini değiştirmez. E -ticaret şirketi olabilir ama fintek vasıtasıyla finansal operasyonlara yöneliyorsa, alanın gerektirdiği bir dizi risk kontrolü düzenlemesine tabi olması kaçınılmazdır. Zaten bu konuda benzer bir çerçeveyi Dünya gazetesindeki yazımda anlattığımı düşünüyorum ben geçen Kasım ayında.

Gamestop muharebesi ve kuzuların kurtlara karşı fintek zaferi

Doğrusu, geçen ay karşı karşıya kaldığımız, “Gamestop hisse senetlerindeki short squeeze” hadisesi de pek benzer bir durum. Önce, short squeeze nedir? Hisse senedi piyasasında para kazanmak için elinize olan bir hisse senedini fiyatı yüksekken satmak, fiyatı düşükken almak gerekiyor.

Ama bunun dışında da, hisse senedi elinizde yokken de işlem yapıp para kazanmak mümkün. Mesela fiyatının düşmesini beklediğiniz bir hisse senedini, portföyünüzde yokken yüksek fiyattan satıp, hesaplaşma günü geldiğinde, düşük fiyattan satın alıp teslim etmek de mümkün. Bugün yüksek fiyattan satıp, yarın düşük fiyattan almak ve aradaki farkı kazanç hanesine yazmak. Ama bu tür işlemlere girebilmek için, teminat olarak belli bir tutarı da kenara koymanız gerekiyor. İşler beklediğiniz gibi gitmezse, fiyat düşmek yerine yükselirse, çok fazla zarar etmek de mümkün bu tür işlemlerden. O nedenle, bu tür işlemler genellikle borsada kurtların işi, kuzuları yemek için fırsat hepsi.

İşte Gamestop hisselerindeki hadise tam buradan çıktı. Bir kaç büyük profesyonel oyuncunun Gamestop hisse senetlerinde yüksek oranlı açığa satış yaptıklarına ilişkin tartışma, Reddit’in WallStreetbets forumundan dışarı taştı. Küçük yatırımcılar oyunu bozmak için toplu halde bu hisse senedine girince, fiyatı yükselmeye başladı, bu alımlara bir de açığa satış yapanların malı yerine koyabilmek için girdiği alım talepleri eklenince fiyat daha da arttı. Sonunda kısa sürede hissenin değeri, yüzde 200 yükseldi.

Hadise zor yatıştı. Büyük bir kaç oyuncu çok zarar etti. Sonunda küçük yatırımcılara hizmet veren Robinhood işlem platformu, bu hissedeki işlemlerini durdurdu ama piyasalar pek çalkalandı. Şans eseri, küçüklerden batan olmadı ama olabilirdi. Sonuçta meydan muharebesini bu kez kuzular kazandı, Redditteki forum sayesinde. Hadise, yine aynı biçimde, finansın riskli bir hadise olduğunu herkese gösterdi. Yeni teknolojilerin yol açtığı kitlesel hareket bu kez bir kaç büyük oyuncuyu zora soktu ama bu tür platformların her tür manipülasyon için ne kadar elverişli olduğunu da herkese gösterdi sanırım. Bana Reddit yerine Clubhouse olsaydı dedirten tam da bu. Çünkü karşı tarafın sesinin tınısını hissederek olayı yaşamak çok daha önemli.

Aslında Gamestop hadisesinde profesyonellerin kaybına bakıp, “oh olsun” dememek elde değil elbette. Elbette ama hadise daha kanlı olabilir, küçük yatırımcılar da zarar görebilirdi. Aynen yukarıda dediğim gibi, işlemlerin hızlanması ve kolaylaşması, işlemlerin mecrasının ve işlem yapanların değişmesi, hadisenin riskli niteliğini ve ortadaki ciddi düzenleme gereğini değiştirmiyor sonuçta.

Zaten bildiğimiz, farklı konuları yazışarak uzun zamandan beri tartıştığımız, Reddit’in konuşmalı hali Clubhouse’un ortaya çıkışı özellikle finansal piyasalarda işleri kolaylaştırmayacak, zorlaştıracak benim gördüğüm. Türkiye’de kamu düzenleyici kuruluşlarının değişeni daha yakından takip etmesinde fayda var. Not etmiş olayım.

Hayır, bizimkiler zaten dijital transformasyon söz konusu olduğunda hem dijital dönüşüm altyapısı hem de dijital yönetişim altyapısı konusunda zaten öyle bakıyorlar. Bir de dijital değişimin finansal piyasa etkileri konusunda seyirci kalmayalım diye söylüyorum.

Bu köşe yazısı 15.02.2021 tarihinde Dünya Gazetesi'nde yayımlandı.