Küresel krizin altıncı yılını tamamladığımız bugünlerde hala krizin açtığı yaraları sarmakla uğraşıyoruz. 2014 yılı ABD başta olmak üzere gelişmiş ülkelerin göreli olarak büyüme oranlarını artıracağı bir yıl olarak görünüyor, ama birçok parametrede hala kriz öncesinin çok gerisindeyiz. Örneğin, ABD ekonomisi halen kriz öncesinden 1,3 milyon daha az istihdam sağlıyor. Bu da daha küresel kriz bitti demek için çok erken olduğunu gösteriyor.
Mortgage kredilerinden, toksik türev enstrümanlara kadar krizin birçok “olağan şüphelisi” var. Ama küresel finansal mimarinin dengesini bozan asıl etmenin küresel dengesizlikler olduğu yönünde bir konsensüs var. Peki acaba küresel dengesizliklerde bir düzelme eğilimi var mı?
Küresel dengesizliklerin yüzde 80’inden fazlasını aslında 20 ülke oluşturuyor[1] ve [2]. Şekil 1’de en fazla cari fazla veren 10 ülke ile en fazla cari açık veren 10 ülkenin cari dengelerinin milli gelirlerine oranı gösteriliyor. Buna göre kriz öncesi düzeylere göre belirgin bir dengelenme gözleniyor. Fazla veren ülkelerin kriz öncesinde %8’e ulaşan fazlaları 2013 sonu itibariyle %4,3’e geriliyor. Açık veren ülkelerin ise kriz öncesinde %5’e dayanan açıkları %2,3’e kadar geriliyor. Bu durum küresel ekonominin geleceği açısından son derece olumlu bir gösterge. Demek ki küresel dengesizliklerde bir dengelenme gözlüyoruz.
Şekil 1. En fazla cari açık ve cari fazla veren 10 ülkede dengelenme (Cari Denge/GSYİH, %)
Kaynak: IMF WEO (Ekim 2013)
Genel eğilim bu yönde ama ülke bazında verilere bakıldığında resim biraz daha karışık. Bazı ülkeler dengelenme yönünde adım atarken, diğerleri daha da dengesiz bir hale gelmiş. Tablo 1’de 2007-2008 dönemi itibariyle en büyük 50 ekonomi arasında yer alan ve cari açık problemi olan veya cari dengesi kötüleşen 25 ülke var. Burada 12 ülke dengelenme yönünde rol oynamış. Aslına bakılırsa bankacılık krizi ve/veya finansman sorunu yaşayan İtalya, Yunanistan, Pakistan, Portekiz, İspanya, İrlanda ve Kazakistan’da cari açığın azalması doğal. Ama özellikle ABD, Avustralya, G.Afrika, Polonya, ve Meksika’da finansman bolluğuna rağmen cari açığı azaltıcı tedbirler alındığı gözleniyor.
Kırmızı ile gösterilen 13 ülke ise cari açıklarının milli gelire oranını kriz öncesinden bugüne artıran ülkeler. Bugün “Kırılgan Beşli” olarak adlandırılan ülkelerin hepsi de burada.
Hatta burada Türkiye için bir parantez açmakta fayda var. 2007-2008 döneminde %5 ve üzerinde cari açığı olan 10 ülke içinde cari açığını azaltmayan tek ülke Türkiye. Hatta, cari açığın milli gelire oranını %5,7’den 2012-2013 ortalamasında %6,7’e çıkarmışız. Bu da aslında son dönemde kur hareketlerinde yaşananları anlamak için son derece önemli.
Tablo 1. Cari açık veren 25 ülkenin performansı
|
|
Cari Denge (milyar $) |
|
Cari Denge/GSYİH (%) |
||||
|
|
2007-08 |
2012-13 |
Değişim |
|
2007-08 |
2012-13 |
Değişim |
|
ABD |
-697.4 |
-445.9 |
251.4 |
-4.8 |
-2.7 |
2.1 |
|
|
Hindistan |
-21.8 |
-82.9 |
-61.1 |
-1.8 |
-4.6 |
-2.8 |
|
|
İngiltere |
-44.0 |
-81.5 |
-37.5 |
-1.6 |
-3.3 |
-1.7 |
|
|
Brezilya |
-13.3 |
-64.1 |
-50.8 |
-0.8 |
-2.9 |
-2.1 |
|
|
Kanada |
6.6 |
-59.7 |
-66.3 |
0.4 |
-3.3 |
-3.7 |
|
|
Türkiye |
-39.1 |
-54.2 |
-15.1 |
-5.7 |
-6.7 |
-1.0 |
|
|
Avustralya |
-52.6 |
-53.6 |
-1.0 |
-5.3 |
-3.5 |
1.8 |
|
|
Fransa |
-37.8 |
-50.3 |
-12.5 |
-1.4 |
-1.9 |
-0.5 |
|
|
Endonezya |
3.5 |
-26.8 |
-30.3 |
0.8 |
-3.1 |
-3.9 |
|
|
G.Afrika |
-19.8 |
-22.8 |
-3.0 |
-7.1 |
-6.2 |
0.9 |
|
|
Polonya |
-30.7 |
-16.4 |
14.4 |
-6.4 |
-3.3 |
3.1 |
|
|
Meksika |
-16.9 |
-16.0 |
0.9 |
-1.6 |
-1.3 |
0.3 |
|
|
Kolombiya |
-6.4 |
-11.9 |
-5.5 |
-2.9 |
-3.2 |
-0.4 |
|
|
Şili |
0.6 |
-11.2 |
-11.8 |
0.4 |
-4.1 |
-4.5 |
|
|
İtalya |
-46.7 |
-7.6 |
39.1 |
-2.1 |
-0.4 |
1.7 |
|
|
Mısır |
1.8 |
-7.4 |
-9.2 |
1.3 |
-2.9 |
-4.2 |
|
|
Belçika |
1.0 |
-5.7 |
-6.7 |
0.3 |
-1.2 |
-1.4 |
|
|
Yunanistan |
-47.9 |
-5.4 |
42.6 |
-14.8 |
-2.2 |
12.6 |
|
|
Finlandiya |
8.8 |
-4.3 |
-13.1 |
3.4 |
-1.7 |
-5.1 |
|
|
Pakistan |
-10.4 |
-3.5 |
6.9 |
-6.3 |
-1.5 |
4.8 |
|
|
Arjantin |
6.4 |
-1.9 |
-8.3 |
2.2 |
-0.4 |
-2.6 |
|
|
Portekiz |
-27.7 |
-0.7 |
27.1 |
-11.4 |
-0.3 |
11.0 |
|
|
İspanya |
-149.2 |
2.3 |
151.5 |
-9.8 |
0.2 |
10.0 |
|
|
İrlanda |
-14.4 |
7.2 |
21.6 |
-5.5 |
3.4 |
8.9 |
|
|
Kazakistan |
-1.0 |
8.7 |
9.7 |
-1.7 |
4.0 |
5.7 |
|
Kaynak: IMF WEO (Ekim 2013)
Cari fazla veren ilk 25 ülkeye baktığımızda ise daha tutarlı bir seyir görüyoruz. 25 ülkenin 19’u cari fazlasını azaltıcı ve küresel dengesizlikleri dengeleyici rol oynamış. Burada özellikle Çin’in pozisyonu son derece önemli. Çin son dönemde uyguladığı dengeleyici politikalarla en fazla cari fazla veren ülke konumundan da uzaklaşmış. Cari fazlasını artıranlar ise kırmızı ile gösterilen 6 ülke.
Tablo 2. Cari fazla veren 25 ülkenin performansı
|
|
Cari Denge (milyar $) |
|
Cari Denge/GSYİH (%) |
||||
|
|
2007-08 |
2012-13 |
Değişim |
|
2007-08 |
2012-13 |
Değişim |
|
Almanya |
237.0 |
226.5 |
-10.5 |
6.8 |
6.5 |
-0.4 |
|
|
Çin |
386.9 |
208.4 |
-178.4 |
9.7 |
2.4 |
-7.3 |
|
|
Suudi Arab. |
112.9 |
151.8 |
38.9 |
24.0 |
21.2 |
-2.7 |
|
|
Hollanda |
45.1 |
82.4 |
37.3 |
5.5 |
10.5 |
5.0 |
|
|
İsviçre |
24.9 |
69.4 |
44.5 |
5.4 |
10.9 |
5.5 |
|
|
Rusya |
87.6 |
68.0 |
-19.7 |
5.9 |
3.3 |
-2.6 |
|
|
Norveç |
60.7 |
65.8 |
5.1 |
14.2 |
13.0 |
-1.2 |
|
|
BAE |
20.0 |
63.0 |
43.0 |
7.0 |
16.3 |
9.3 |
|
|
Japonya |
186.0 |
60.8 |
-125.2 |
4.1 |
1.1 |
-3.0 |
|
|
Singapur |
37.6 |
52.3 |
14.7 |
20.6 |
18.5 |
-2.1 |
|
|
Tayvan |
31.3 |
49.3 |
17.9 |
7.9 |
10.3 |
2.4 |
|
|
Kore |
12.5 |
49.2 |
36.7 |
1.2 |
4.2 |
3.0 |
|
|
İsveç |
43.6 |
31.3 |
-12.3 |
9.2 |
5.8 |
-3.4 |
|
|
İran |
27.7 |
19.5 |
-8.2 |
8.6 |
4.0 |
-4.6 |
|
|
Danimarka |
7.1 |
16.4 |
9.3 |
|
2.1 |
5.1 |
3.0 |
|
Nijerya |
28.6 |
14.9 |
-13.7 |
15.5 |
5.4 |
-10.1 |
|
|
Malezya |
34.6 |
14.7 |
-19.9 |
16.2 |
4.8 |
-11.4 |
|
|
Venezuela |
24.1 |
10.7 |
-13.4 |
8.6 |
2.9 |
-5.7 |
|
|
Avusturya |
16.7 |
9.4 |
-7.3 |
4.2 |
2.3 |
-1.9 |
|
|
Irak |
11.8 |
8.2 |
-3.7 |
10.3 |
3.8 |
-6.4 |
|
|
Cezayir |
32.5 |
8.1 |
-24.4 |
21.4 |
3.9 |
-17.5 |
|
|
Filipinler |
5.4 |
7.0 |
1.6 |
3.4 |
2.7 |
-0.7 |
|
|
Hong Kong |
27.5 |
6.7 |
-20.8 |
12.8 |
2.5 |
-10.3 |
|
|
İsrail |
4.3 |
3.6 |
-0.7 |
2.3 |
1.3 |
-1.0 |
|
|
Tayland |
8.9 |
0.3 |
-8.6 |
3.6 |
0.1 |
-3.5 |
|
Kaynak: IMF WEO (Ekim 2013)
Görüldüğü gibi küresel dengesizlikler kriz öncesinden bugüne önemli ölçüde azalmış. Burada özellikle en fazla açık veren ABD ile en fazla “fazla” veren Çin önemli bir dengeleyici unsur olmuş. Ülke performanslarına bakıldığında ise cari açık veren ülkelerin önemli bir kısmının hala bu resmin dışında kalması önemli bir risk unsuru. Özellikle küresel likiditenin azalmasının beklendiği önümüzdeki yıllarda bu ülkelerin dikkatli olmasında fayda var.
* Sarp Kalkan, Ekonomi Çalışmaları, Analist
[1] En fazla cari fazla veren 10 ülke (Fazla - İlk 10): Çin, Almanya, Japonya, Suudi Arabistan, Rusya, Hollanda, Norveç, Singapur, İsveç, İsviçre (2007-2008 cari denge ortalaması itibariyle)
[2] En fazla cari açık veren 10 ülke (Açık - İlk 10): ABD, İspanya, İngiltere, Avustralya, Yunanistan, Türkiye, İtalya, Polonya, Fransa, Portekiz (2007-2008 cari denge ortalaması itibariyle)
