TEPAV 2009’da ödenekleştirilmeyen, 2010 yılına aktarılan stok yükümlülük miktarının ne olduğunu, KDV tahsilatındaki % 45’lik artışın ve kayıtlı istihdam sayısı azalırken, prim gelirleri tahsilatındaki % 50’lik artışın nereden kaynaklandığını sordu.

---

ANKARA-TEPAV, 2009 yılı bütçesindeki iyileşmenin kaynaklarına ilişkin bazı noktaların aydınlatılmasını istedi. "2009 yılı bütçe harcamalarına yansıtılmayarak ödenekleştirilmeyen ve 2010 yılına aktarılan stok yükümlülük miktarının ne kadar olduğunun bilinmesi mali saydamlık açısından önem taşımaktadır" denilen TEPAV raporunda ayrıca, KDV tahsilatındaki % 45'lik artış ile kayıtlı istihdam sayısı azalırken, prim gelirleri tahsilatındaki % 50'lik artış konusunda daha ayrıntılı bilgi istendi.

TEPAV İstikrar Enstitüsü tarafından hazırlanan Mali İzleme Raporu -2009 Yılı Aralık Ayı Bütçe Sonuçları açıklandı. Rapor'da ayrıca "Kesin Hesap Uygunluk Bildirimi ve Kamu Otoritesinin İhtiyari Yetki Kullanımı- TBMM Bütçe Hakkının Nasıl Kullanıldığını Denetleyebiliyor mu ?" başlıklı bölüm de yer aldı.

Merkezi yönetim bütçesinin açıklanan geçici veriler çerçevesinde 215,1 milyar TL gelir ve 267,3 milyar TL harcama gerçekleşmesi ile yıl sonunda 52,2 milyar TL düzeyinde açık verdiği hatırlatılan Rapor'da, bütçe açığında geçen yıl % 200 oranında artış olduğuna dikkat çekildi.

Rapor'da 2009 yılı bütçe açığının yıl içinde yapılan revize tahminlerle 10,3 milyar TL'den önce 48,3 milyar TL'ye; daha sonra 62,2 milyar TL'ye yükseltildiği ifade edilerek şöyle denildi:

"Başlangıç bütçe açığının tahminleri, bütçenin en klasik ilkeleri olan gerçekçilik ve samimilik ilkelerinin göz ardı edildiğini göstermektedir. Kamu otoritesinin en son yapmış olduğu tahminden daha düşük bir gerçekleşme sonucunun ortaya çıkmasının bu durumu mazur gösterecek bir yanının bulunmadığı değerlendirilmektedir."

Bütçe açığı olduğundan daha az gösterilebilmekte…

TEPAV'ın Raporu'nda bütçe sağlık harcamalarının yılın son çeyreğinde, özellikle Aralık ayında, bir sıçrama gösterirken; SGK' ya yapılan transferlerdeki azalmanın bu alandaki yükümlülüklerin harcamaya dönüştürülmeyerek ertelenmesi ihtimalini gündeme getirdiği açıklandı. Konuya ilişkin değerlendirmede, "Bu ise, 2010 yılı başında SGK' ya yapılacak transferlerde önemli bir artış olacağı anlamına da gelmektedir. Bu açıdan 2009 yılı bütçe harcamalarına yansıtılmayarak ödenekleştirilmeyen ve 2010 yılına aktarılan stok yükümlülük miktarının ne kadar olduğunun bilinmesi mali saydamlık açısından önem taşımaktadır. Zira, bu tür harcama ertelemeleri ile bir yıla ait bütçe açığı olduğundan daha az gösterilebilmektedir" ifadesine yer verildi.

Şaşırtıcı gelişmeler…

TEPAV Raporu'nda bütçe kalemlerinde ortaya çıkan bazı gelişmelere de dikkat çekildi:

Bu gelişmelerden biri SGK'nın prim gelirlerinde oldu. Bütçeye göre, Aralık sonu itibarı ile 2009 yılında kayıtlı çalışanların sayısında % 3,1 oranında bir azalma oldu. Ancak, kayıtlı istihdam sayısı azalırken, kurumun prim gelirleri tahsilatının Aralık ayında bir önceki yıla göre yaklaşık % 50 oranında artmış olması dikkat çekti.

Diğer bir dikkat çekici gelişme ise vergi tahsilatında yaşandı. Bütçe'ye göre, Kasım ve Aralık ayları itibarı ile bakıldığında vergi tahsilatı % 19,8 oranında arttı. Bu artış oranı gelir vergisinde % 2'ler civarında iken, kurumlar vergisinde % 29'a, dahilde alınan KDV tahsilatında % 45'e, ithalde alınan KDV tahsilatında % 25'e, ÖTV tahsilatında ise % 19,2'ye çıktı. Sözkonusu artışların bir kısmı ekonomide son aylardaki göreli düzelme, vergi miktar ve oranlarındaki değişmeler ve önceki yılın aynı dönemine ait düşük baz etkisi ile kısmen açıklanırken; dahilde alınan KDV tahsilatındaki % 45 oranındaki artışta görüldüğü gibi sadece son birkaç aydaki ekonomik canlanma ile açıklanması zor kısımlar olduğu da dikkat çekti. Rapor'da "Bu konuda vergi otoritesinin kamuoyunu daha fazla bilgilendirmesi faydalı olacaktır" denildi.

İşsizlik sigortası nerede kullanıldı?

Rapor'da gündeme getirilen bir diğer konu ise Özelleştirme Fonu ve İşsizlik Sigortası Fonu'ndan aktarılan kaynakların akibeti oldu. Sermaye giderlerinin 2006 ve 2007 yıllarında başlangıç ödeneğinden önemli bir sapma göstermezken; 2008 yılında Özelleştirme Fonu ve İşsizlik Sigortası Fonu'ndan aktarılan kaynaklar ile GAP ve karayolları yatırımlarının yıl içinde arttırılması nedenleri ile, başlangıç ödeneğine göre, % 157,2 oranında artış gerçekleştiğine, 2009 yılında ise, bütçeye göre gerçekleşme oranının % 133,8 olduğuna dikkat çekilen Rapor'da şöyle denildi:

"Özellikle karayolları yatırımları için yapılan sermaye harcamalarına devam edildiği görülmektedir. Burada da yatırım harcamalarının etkinliği açısından sorulması gereken iki soru akla gelmektedir:

Bunların birincisi, Özelleştirme Fonu ve İşsizlik Fonu'ndan yapılan aktarmaların hangi oranda ve düzeyde GAP yatırımlarına gittiği, planlanan harcamalar ile gerçekleşen harcamaların arasındaki farkın ne olduğudur; ikincisi ise, başta karayolları olmak üzere yatırım harcamalarının ne kadarının yeni yatırım, ne kadarının ise daha önceden yapılmış olan yatırımların idamesine yönelik büyük onarım türü harcamalar için olduklarıdır."

Hükümet Meclis'in verdiği yetkiyi aşıyor

TEPAV'ın Raporu'da ayrıca, son yıllarda TBMM'nin verdiği harcama yetkisinin yürütme tarafından yine Bütçe Kanunu'na eklenen ödenek aktarmalarına ilişkin maddelerle aşıldığı ve yıl sonunda başta verilen harcama yetkisinin üzerine çıkıldığına dikkat çekildi.

Bu aşımların özellikle 2008 yılında 5 milyar TL civarına çıktığı ve en çok personel kalemindeki ödeneklerde kendisini gösterdiği belirtilen Rapor'da, "Zira, bu miktarlar yıl içerisinde en çok personel harcamaları ödeneğinden kesinti yapılarak önce yedek ödeneklere ve oradan da ilgili kalemlere aktarılmaktadır. Daha sonra bu aktarımların yapıldığı kalemler için TBMM'nden başta alınan ödeneklerin üzerinde yıl içinde harcama yapılmaktadır. Personel kaleminden ise ödeneksiz de harcama yapılabilmektedir. Böylelikle kesin hesap görüşmelerinde yıl sonunda ortaya çıkan ödenek üstü personel harcamaları TBMM tarafından Sayıştay'ın tavsiyesi ile "tamamlayıcı-mütemmim ödenek" verilmesi sureti ile yasallaştırılmaktadır."

Rapor'da, bu uygulama ile her şey kağıt üzerinde çözüme kavuşturulmuş gibi görünse de, TBMM'nin başta devrettiği bütçe hakkının dışında harcamalar yapılmasına zemin hazırlandığına dikkat çekilerek, giderek yaygınlık kazanmaya başladığı anlaşılan bu uygulamaların istisnai durumlar dışında engellenmesi gereğine dikkat çekildi. Ayrıca, aktarılan bu ödeneklerin hangi kalemlere gittiğinin net bir biçimde raporlanmamasının da üzerinde durulması gereken bir başka konu olduğu belirtildi.