Forbes Dergisi dolar milyarderleri listesi yayımlıyor. En son geçen yıl milyarder sayısını ikiye katladık. Artık 32 tane dolar milyarderimiz var. Milyarderler sıralamasında Türkiye artık 13’üncü sıraya yerleşti. Ama aynı Türkiye, Dünya Yardımseverlik listesinde ancak 128’inci sırada yer alabiliyor. Zenginse zenginimiz var mebzul miktarda. Peki, ama biz hayır yapmayı sevmiyor muyuz? İşte ben bu Dünya Yardımseverlik Endeksi (World Giving Index)’ne bu duygu ve düşünceler içinde bakmaya başladım geçen gün ve bakın neleri fark ettim.

Türkiye’de yoldan geçen birine sorsanız herhalde size hayırseverlikte nasıl tavan yaptığımızı anlatır. Pek yardımseverizdir bize sorarsanız. Hayır, zekât filan da var dinin gereği, daha ne aklınıza gelecek ki? Eğer aklınızdaki devlet kesesinden harcanan paralarsa belki haklı olabilirsiniz. Ama konu bireysel hayırseverlik faaliyetleri ise ben size hemen söyleyeyim, bu konuda hazırlanan küresel listenin en sonunda yer alıyoruz. Biz öyle inanmak istediğimiz gibi başkası açken tok yatmaktan üzüntü duyan bir ulus gibi görünmüyoruz dışarıdan bakıldığında. En azından benim baktığım rapora göre vaziyet öyle. Ben bir anlatayım, rapordan kendi çıkardığım sonuçların altını bir çizeyim, sonra ayrıca konuşuruz.

Önce rapordan başlayayım. Dünya Yardımseverlik Endeksi 2014 yılı raporu tam 135 ülkeyi kapsıyor. Gallup vasıtasıyla toplanan verilere göre bir endeks oluşturuluyor. Katılımcılar için üç temel konuda sorular içeriyor toplanan veriler. İnsanlara öncelikle “Yardıma ihtiyacı olup olmadığını bilmediğiniz bir yabancıya talebi üzerine yardım ettiniz mi?” diye soruyorlar. Bir nevi son bir yıl içinde sadaka verdiniz mi sorusu. İkinci olarak, “Bir hayır kurumuna bağışta bulundunuz mu?” diye merak ediyorlar. Üçüncü soruda da “Bir hayır kurumunun faaliyetlerine katılmak için zaman ayırdınız mı?” diyorlar. Hayır faaliyetlerine aktif olarak zaman ayırmak önemli elbette. Burada bir nevi kişisel sadakanın ötesinde, yardımseverliğin kurumsal bir temeli olup olmadığına da bakmaya çalışıyorlar. Bu soruları dünya çapında yaklaşık 140 bin kişiye soruyorlar. Dünya Yardımseverlik Endeksi 2010 yılından beri yayımlanıyor. En son 2014 raporuna ulaşabilmek mümkün.

Peki, ne çıkıyor?

İşte Türkiye bu listede 128’inci olarak görünüyor. Siz şimdi Türklerin son derece hayırsever olduğunu düşünüyor olabilirsiniz ama yukarıdaki parametrelere bakarak ben size söyleyeyim, âlem bizi öyle görmüyor. Ortada ya bir halkla ilişkiler problemi ya da bir boş inanç var. Benden söylemesi. Türkler yardımseverlikte 128’inci sırada yer alıyor. Yukarıdaki soruların her birinde 135 ülke içinde kaçıncı sırada olduğumuzu izlemek de bence pek öğretici, isterseniz oradan başlayayım.

Tanımadığınız ve yardıma ihtiyacı olup olmadığını bilmediğiniz birine talebi üzerine yardım ettiniz mi sorusunda Türkiye 106’ncı sırada. Hâlbuki ben önce “Vallahi bizimki kayıt dışı ve hedefsizdir, dolayısıyla bizimkiler yabancıya sadaka vermekte önde çıkarlar” diye düşünmüştüm. Nafile, sokaktaki dilenciye sadaka vermek bahsinde bile ilk 100 içinde değiliz. Bir hayır kurumuna bağış yapmak söz konusu olduğunda sıralamada 112’nciliğe düşüveriyoruz. Yani yardımseverliğimizin kurumsal bir altyapısı da yok. Kalıyor bir hayır kurumunun faaliyetlerine zaman ayırarak katılma bahsi. Orada daha da aşağı iniyoruz. Oluyoruz size 132’nci. Neredeyse liste sonuncusu gibi bir şey. Ne diyeyim? 2010’dan beri küresel milyarderler listesine tonla adam yerleştiriyoruz, memlekette dolar milyoneri sayısı artıyor ama memlekette bu gelişmelerle uyumlu bir hayır hasenat patlaması filan olmuyor. Dolar milyarderleri listesinde 13’üncü olan Türkiye, hayırseverler listesinde nal topluyor. Hayırseverliğimiz, yardımseverliğimiz lafta kalıyor. En azından 2010’dan beri endeks rakamları ortada. Merak eden bakabilir.

Peki, neden böyle? Şimdi diyebilirsiniz ki, adamlar millet bir bütün olarak hayırsever mi diye bakıyor, öyle zenginler kaç para destek oluyor diye ölçmeye çalışmıyorlar. Acaba Türkiye’nin kişi başına milli geliri düşük diye mi böyle oluyor? Olur ya aklınıza gelir. Ama gelmesin. Çünkü garipliğin nedeni o değil. 5 yıllık ortalamalara göre, ilk 10’da yer alan Sri Lanka’nın kişi başına milli geliri bizimkinin üçte birine ancak yetişiyor. Bu bir gelir düzeyi problemi değil, bir hal ve o hal bizde muhal. Bu endekse göre öyle yani. İlk 20’de Sri Lanka’ya ek olarak Tayland, Türkmenistan, Liberya ve Endonezya da yer alıyor. Liberya’nın kişi başına gelirinin 2013 yılında ancak 454 dolar olduğunu da özellikle söyleyeyim size. Mesele öyle ne kadar yardım ettiğinizle, para verip vermediğinizle de ilgili değil. Parası olmayan, hayır kurumlarında çalışarak, zamanını başkalarına yardım etmeye ayırıyor. İşte biz onu da yapmıyoruz. Afrika’nın Ebola’dan kırılan ülkesi Liberya ilk 20’ye giriyor, biz listede ancak 128’inci oluyoruz.

Milyarderler listesinde 13’üncü olurken, hayırseverler listesinde 128’inci olmak bana normal gelmiyor. Başta dediğim gibi, ya biz ne kadar hayırsever olduğumuzu kimselere anlatamıyoruz ya da yalnızca hayırsevermiş gibi yapıyoruz. Hayır hasenat işlerini de ya olduğu gibi devletten bekliyoruz ya da esasen böyle bir derdimiz yok. Ne bileyim? Aklım karıştı işte.

Tablo 1: Dünya Yardımseverlik Endeksinde en yüksek performans sergileyen 20 ülke

Kaynak: Dünya Yardımseverlik Endeksi, 2014

Bu köşe yazısı 26.05.2015 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayımlandı.