Günümüzde internet ve bilişim teknolojilerinin gelişmesiyle her faaliyetimiz dijital[1] bir hale geldi. Dijital aktivitelerin son yıllarda en çok ilgi çekeni ise ödeme sistemlerinin mobil aygıtlar ve internet aracılığıyla yapılabilmesi oldu. Özel sektör de, mağaza, pazar ve AVM’lerde ticaret yapmanın yanı sıra dijital ortamlarda da ticaret yapmak için dijital para birimlerine rağbet göstermeye başladı. Bitcoin ise bu yükseliş döneminde en çok tartışılan dijital para birimlerinden birisi oldu. Bu makalede güncel bir dijital para birimi olan Bitcoin incelenecek ve dünyada girişimcilerin bu pazardaki konumu anlatılacaktır.
Bitcoin Nedir ve Nasıl Kullanılır?
Bitcoin (BTC), 2009 yılında Satoshi Nakamoto takma adlı bir kişi veya grup tarafından piyasaya sürülen, P2P ağ protokolüne[2] tabi olan ve değeri arz-talep mekanizmasıyla belirlenen elektronik bir para birimidir. Bitcoin, internet erişimi olan herkes tarafından online ödeme yapmak için kullanılabilmektedir. Bitcoinin oluşumu ve transferi tüm kullanıcıların anlaşarak katıldığı bir ağ üzerinden gerçekleştiği için para arzı veya talebi hiç bir merkezi kuruluş veya finansal kuruluş tarafından yönetilmemektedir. Herhangi bir regülasyona tabi olmasa da Bitcoinle yapılan tüm işlemler herkes tarafından görülebilecek şekilde kayıt altında tutulmaktadır.
Bitcoin hem alışveriş hem de para transferi için kullanılabilir. Bitcoini kullanmak için öncelikle bir cüzdan oluşturmak gerekir. Kullanıcılar cüzdan oluşturduktan sonra Bitcoin satın almak için diğer kullanıcıları (hem sanal hem fiziksel olarak), değiş-tokuş sitelerini ve Bitcoin satın alma sitelerini kullanabilir. Henüz TL ile Bitcoin satın alınamasa da şu anda 19 para birimiyle[3] Bitcoin satın alınabilir. Kullanıcılar elektronik banka hesaplarından online ödeme sistemleri ve bankaların uyguladığı çeşitli para transfer yöntemleri ile kabul edilen para birimleriyle Bitcoin alabilirler veya satabilirler.
Bitcoin Nasıl Bu Kadar Yaygın Hale Geldi?
Bitcoin yaklaşık 4 senede 100,000 kullanıcıya ulaşmış olup değeri 200 $’ı geçmiştir[4]. Kullanım alanları her geçen gün çeşitlenerek artmaktadır. Bitcoin arz edildiği ilk günden bu yana yatırım, bağış, reklam, internet hizmetleri, aktivist hareketler, restoranlar ve oyunlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bitcoinin herhangi bir merkezi kişi, kuruluş veya hükümet tarafından yönetilmemesi ve piyasada serbest bir şekilde dolaşımda olması enflasyon riskini oldukça düşürmektedir. Bitcoin arzı, sistemin gerektirdiği belli kriterleri sağlayan “madenciler” (miners) tarafından gerçekleşir. Madenciler Bitcoin havuzundan talebe göre Bitcoin çıkarırlar ve kullanıma açarlar. Nitekim sistem belli kriptografilerle madencilerin gereğinden fazla para arzı yapıp hırsızlık yapmalarını engellemektedir. Sistem Bitcoinlerin her dört yılda bir %50 oranında azalacak şekilde artmasını otomatik olarak gerçekleştirmektedir. Bu oranla 2141 yılında maksimum 21 milyon Bitcoine ulaşması beklenmektedir[5]. Enflasyon riskinin tamamen sıfıra inmemesinin sebebi ise spekülasyon yoluyla fiyat balonunun oluşabilmesidir.
Bitcoin diğer elektronik ödeme sistemlerine göre çok daha güvenli ve masrafsız bir yoldur. Bitcoin alıp satmak için kullanıcıların kredi kartı bilgilerini girmesine gerek yoktur ve işlem masrafları çok düşüktür. Bunun yanı sıra sistemdeki tüm işlemlerin kayıt altında tutulduğu bloklar bir işlemin tekrarlanmasını önlediği için kullanıcıların cüzdanından gereğinden fazla Bitcoin çıkmamaktadır. Ayrıca işlemler oldukça hızlı gerçekleşmektedir.
Bitcoin’e Yönelik Eleştiriler
Hızla yaygınlaşan bu para biriminin bir çok avantajı olsa da Merkez Bankalarının, finans kuruluşlarının ve hükümetlerin tepkisine maruz kalmıştır. Hiçbir kişi veya kuruluş tarafından yönetilmeyen Bitcoinin hangi amaçlar için kullanıldığı ve kimler tarafından oluşturulduğu hala tartışılmaktadır. Bu para birimi yaygın olarak kullanılsa da kullanıcılar ve yaptıkları işlemler yasalarla korunmamakta ve bir suç işlendiğinde herhangi bir yaptırım uygulanmamaktadır. O yüzden kullanıcıların güvendikleri kişi ve şirketlerle Bitcoin işlemi yapması gerekmektedir.
Avrupa Merkez Bankası (AMB) Ekim 2012’de yayınladığı “Sanal Para Birimleri Tasarısı”[6] raporunda Bitcoin, Linden ve Ven gibi en çok kullanılan dijital para birimlerinin açabileceği sorunları tartışmıştır. Avrupa Merkez Bankası’na göre bu tür para birimleri henüz finansal istikrarı bozacak hacme ulaşmasa da herhangi bir kamu otoritesi tarafından denetlenmediği ve yasal zemini olmadığı için kötü amaçlar için kullanılabilmektedir. Dijital para birimlerinin piyasadaki hacmi arttığında bu tür risklerin gerçekleşme ihtimali artacağı için AMB, saygınlığını ve otoriter gücünü kaybetme endişesi taşımaktadır.
Buna rağmen ABD’deki Finansal Suçlar Yaptırım Ağı (FINCEN) 18 Mart 2013’te yayınladığı kılavuzda sanal para birimlerini bazı piyasalarda reel para birimleri gibi kullanılabilir olduğunu kabul etmiş ve dijital para birimlerini kullananları, takas edenleri ve idarecileri tanımlamıştır. Ayrıca Bitcoin para birimini, merkezi olmayan dijital para birimleri arasında sınıflandırmıştır. FINCEN bu tür para birimlerini arz edip ürün ve hizmet satın almayı düzenlemelerin dışında tutsa da arz ettikten sonra başka birisine satmayı para transferi olarak tanımlamıştır.
Bitcoin İş Fikirleri Dünyada Yaygın mı?
Bitcoin bazı çevrelerin tepkisini çekse de özellikle e-ticaret sektöründe hızla yaygınlaşmaktadır. Artık mobil ve internet üzerinden ticaret yapan birçok site Bitcoin ile ödeme imkanı sunmaktadır. Böylece 3 boyutlu yazdırılan nesnelerin, lüks model arabaların, telefon kontörlerinin alışverişi yapılabilmekte, yeme-içme ve konaklama giderleri ödenebilmekte, ayrıca tartışma ve dosya paylaşma sitelerine erişim sağlanabilmektedir. Bitcoin’e artan talep bilişim ve mobil sektöründe faaliyet göstermek isteyen girişimciler için de yeni fırsatlar doğurmuştur.
Şu anda dünyada Bitcoin ile ilgilenen girişimcilerin bazıları kuluçka merkezlerinde projelerini geliştirmekte olup bazıları faaliyete geçmiş iki tanesi de yatırım almıştır. Diğer elektronik para birimlerine göre Bitcoin işlemlerinin kullanıcılara zaman kazandırmasından ve en az masrafla gerçekleşmesinden dolayı girişimciler, Bitcoin ödeme sistemlerinin gelişmesine yönelik iş planlarına sıcak bakmaktadır.
Google Trends, ülkelerin ve şehirlerin hangi sıklıkla Bitcoin araması yaptığını “Arama Hacmi Endeksi” ile göstermektedir. Endekse göre Bitcoin arama sıklığı girişimciliğin en çok geliştiği ülkelerde yoğunlaşmaktadır. Verilere göre “Bitcoin” kelimesi 2013 yılında en çok Finlandiya’da, 2. olarak İsrail’de 3. olarak da ABD’de aranmıştır (Şekil 1). En çok arama yapılan şehirlere bakıldığında ise ilk sırayı Silikon Vadisi’nin bulunduğu San Francisco, ardından da Tel Aviv, Londra ve New York almıştır (Şekil 2). Ayrıca Startup Weekend Orlando’da Bitcoin Gift Card projesi de hayata geçmiştir.
Şekil 1: Ülkelere göre Google Arama Motoruna Bitcoin Yazılma Sıklığı Endeksi (2013)
Kaynak: Google Trends
Şekil 2: Şehirlere göre Google Arama Motoruna Bitcoin Yazılma Sıklığı Endeksi (2013)
Kaynak: Google Trends
Buna rağmen birçok girişimci henüz Bitconin çalınma riskini tam olarak önleyemediği için girişim sermayesi kuruluşları ve melek yatırımcılar tarafından yatırım almamaktadır. Bitcoin işlemleri ve kullanıcılar yasalarla korunmadığı için yatırımcıların bu kaygısı normaldir. Yine de yatırımcılar bu tür girişimcilerin pazarda sürdürülebilir olacağına inanarak yatırım almaları için birkaç yıl geçmesi gerektiğini belirtmişlerdir[7]. Nitekim dijital para birimleri ve diğer teknolojik ürünler kullanıcıyla ilk buluştuğu zaman kusursuz olması beklenmez. Henüz üç yaşında olan Bitcoin pazarı büyüdükçe kullanıcıların yaşadığı güvenlik problemleri görülecek ve bunlara göre önlemler alınacaktır. Ayrıca Bitcoin için alınan güvenlik önlemleri sayesinde ileride oluşturulacak dijital para birimlerinde aynı problemler yaşanmayacaktır.
Türkiye’de Bitcoin ve diğer dijital para birimlerini kullananlar az olsa da pazarın büyümesi, e-ticaretin ve mobil-bilişim sektöründe faaliyet gösteren girişimcilerin sürdürülebilir bir şekilde artmasına bağlıdır. Teknolojik gelişmelere çok hızlı adapte olabilen Türklerin bu tür dijital para birimlerini kısa sürede benimsemesi ve kullanması beklenmektedir.
[1] İngilizce “digital” kelimesinden dilimize yerleşen kelimenin kökü Latince “digitus” kelimesinden gelmektedir. “Digitus” Latince sayılabilen ve sayılarla gösterilebilen anlamını taşır.
[2] İki veya daha fazla istemci arasında veri paylaşmak için kullanılan bir ağ protokolüdür.
[3] JPY,USD,AUD,EUR,CHF,RUB,THB,CNY,SLL,DKK,BRL,ILS,GBP,NZD,PLN,CAD,SEK,SGD,HKD
[4] http://bitcoin-tr.com
[5] http://en.wikipedia.org/wiki/Bitcoin
[6] ECB (2012), “Virtual Currency Schemes” , October 2012.
[7] http://techcrunch.com/2013/04/05/why-do-vcs-care-about-bitcoin/
