T20’de (Think20) ele alınan Dünya Ticaret Örgütü’nün Reformu tartışmalarına TEPAV da katıldı TEPAV G20 Çalışmaları Merkezi Direktörü Doç. Dr. Sait Akman

Küresel ticaret ve yatırımların geleceği konusunda endişelerin ve belirsizliklerin ortadan kalkması DTÖ sisteminde temel işlevlerini yerine getirmesi ile doğrudan ilgilidir. Ne var ki DTÖ’nün temel işlevlerini yerine getirebilmesinin nasıl sağlanabileceği konusunda DTÖ üyesi ülkeler tam olarak uzlaşamamaktadır. Bununla birlikte özellikle G20 ülkeleri arasında sistemin reformunun şart olduğu konusunda genel bir uzlaşı mevcuttur. Reform kavramına yüklenen anlamda farklılıklar bulunması ise en temel açmazdır. 2020 yılında T20 bağlamında ele alınan DTÖ reformu konusundaki çabalara TEPAV da katkı sağlamıştır.

Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) ciddi bir varoluş krizi ile karşı karşıya kaldığı ve temel işlevlerinin aşınmakta olduğu gerçeği karşısında üye ülkeler özellikle 2018 yılından itibaren ardı ardına “reform” çağrılarında bulundular. Bu çağrılar değişen küresel dengeler karşısında sistemin işleyişine önemli itirazı olan ABD başta olmak üzere Avrupa Birliği, Çin ve Japonya gibi uluslararası ticaretin başat aktörleri tarafından yapılmaktaydı.

Ne var ki bu reform çağrılarında göze batan en temel unsur tarafların “reform” kavramına çok farklı anlamlar yüklemeleri olmuştur. Bununla birlikte özellikle değişen küresel ticaret dinamiklerine hitap edecek yeni kuralların ihdası, küresel ticarette daha ileri düzeyde serbesti sağlanması için müzakerelerin devam etmesi gereği ve anlaşmazlıkların halli konuları bu tartışmanın temel ögelerini oluşturmakta. Bu tartışmalar daha ziyade küresel ticarette geniş paya ve söze sahip ülkeler arasında geçiyormuş gibi algılansa da, aralarında Türkiye’nin de olduğu diğer üye ülkeler açısından da ileride önemli sonuçlar doğuracak gelişmeler konusunda ciddi bir tartışma zemini yaratmaktadır.

Küresel ticaretin geleceğini DTÖ bağlamında tıkanan müzakere süreci ile sınırlı tutmamak, DTÖ reform sürecine katkı sağlamak ve ortaya çıkan sorunları aşmak elbette dünya ekonomisin en önde gelen ülkeleri için kaçınılmaz bir öncelik arz etmektedir. Bu durum G20 bağlamında görüşme ve çabalara da konu olmaktadır. Nitekim G20 Zirve Bildirgesi’nde çok taraflı ticaret sisteminin desteklenmesinin önemi vurgulanırken sistemin temel ilke ve hedefleri G20 üyesi ülkelerin liderleri tarafından bir kez daha teyit edilmiş ve DTÖ’nün reformu için gereken siyasi destek konusundaki kararlılık belirtilmiştir (bkz. G20 Riyad Zirvesi Bildirgesi, para.12).

Ancak bu çabaların sonuca varması üye ülkeler tarafından yönetilen DTÖ içinde karar sürecine ilişkin ciddi değişiklikleri ve belirli alanlarda yeni kuralların ihdasını da gerektirmektedir. Ancak, dünya ticareti ve doğrudan yatırımlarının dörtte üçünü elinde bulunduran G20 ülkelerinin aralarında oluşturacağı mutabakat DTÖ’de konsensüs ile alınması gereken kararları da kolaylaştıracaktır. Bu çerçevede 2020 yılında Suudi Arabistan dönem başkanlığında oluşturulan DTÖ’nün Geleceği hakkında Riyad Forumu’nun çok taraflı sistemin ilke ve hedeflerinin teyidi bakımından bir katkı sağladığı G20 Liderler Bildirgesi’nde vurgulanmıştır. Esas itibarıyla G20 ülkelerin ticaret bakanlıkları ve ilgili uluslararası kuruluşlardan yetkililerin katkısıyla oluşturulan bu forum kapsamında ve G20 ticaret bakanlarının yaptıkları toplantılarda COVID-19’un etkileri de vurgulanmak suretiyle G20 ülkeleri arasındaki iş birliğinin devam etmesi gereği üzerinde uzlaşılmıştır. İşbirliğinin özellikle uluslararası ticaret ve yatırımların yeniden canlandırılmasına ve DTÖ’nün reformuna destek konusunda öne çıktığı görülmektedir.

2020 yılında G20 bağlamında küresel ticaret ve yatırımlar konusunda ve özellikle DTÖ reformuna ilişkin çabalara destek vermek üzere G20’nin alt kırılım (engagement) gruplarına da önemli iş düşmüştür. Bunlardan birisini TEPAV’ında uzun yıllardır içinde yer aldığı ve düşünce kuruluşları ile akademisyenlerden oluşan T20 (Think20) oluşturmaktadır. Esas amacı G20 çalışmalarına destek vermek ve araştırmaya dayalı politika önerileri sunmak olan T20, politika yapımcılarına birçok alanda destek ve fikir sağlamaktadır. Bu alanlardan birisi olan ticaret ve yatırımlar konusunda ise T20’nin Ticaret, Yatırım ve Büyüme Görev Gücü (Task Force) bulunmaktadır.

TEPAV G20 Çalışmaları Merkezi Direktörü Doç. Dr. Sait Akman’ın 2020 yılında eş-başkan olarak katıldığı bu Görev Gücü, DTÖ’nün reformu konusunda da bir Politika Notu* ve DTÖ reformu ve işlevleri konusunda bir Beyan** hazırlamış ve politika mercilerine ulaştırılmak üzere G20 Ticaret ve Yatırım Çalışma Grubu ve Riyad Forumu’na sunmuştur.

DTÖ’nün reformu kapsamında öncelikli konular ve G20 ülkeleri arasında atılabilecek adımlara yönelik öneriler içeren söz konusu Politika Notu küresel ticarete yönelik en temel zorlukların G20 ülkeleri arasındaki sistemik tartışmalardan kaynaklandığına işaret ederken özellikle daha ileri ekonomiler ile yükselmekte olan ülkeler arasındaki kırılmalara da dikkat çekmektedir. Çalışma bu bağlamda özellikle DTÖ’de kalkınma yolunda ülke statüsünün tam olarak tanımlanamamış olmasından kaynaklanan tartışmalara ve Pazar ekonomisini olumsuz etkileyen uygulamalar bağlamındaki çatışmalara (özellikle Çin ve ileri ekonomiler arasındaki tartışma) dikkat çekmektedir.

Küresel ticarette sistemindeki açmazlara karşı üye ülkelerin DTÖ kapsamında ya da dışında çeşitli mekanizmaları devreye soktuğuna işaret eden çalışma, bu girişimlerin tek başlarına yeterli olmadığı hatta yeni sorunları da beraberinde getirebildiğini ifade etmektedir. DTÖ reform sürecinin G20 ülkelerinin aralarındaki iş birliğini daha somut adımlara dökmesi gerektiğini vurgulayan çalışma bu bağlamda güçlü diyalog platformu oluşturulması ve Ticaret ve Yatırım Çalışma Grubu’nun (TIWG) işlevlerinin artırılmasının altını çizmekte ve G20 ülkeleri politika çevrelerine 11 alanda öneriler sunmaktadır.

2021 yılında İtalya dönem başkanlığında gerçekleştirilecek olan G20’de İtalya dönem başkanlığının önceliklerinde çok taraflı sistemin soyut bir kavram olmanın ötesinde bir anlam taşıdığı vurgulanmıştır. Bu bağlamda çok taraflı ticaret sisteminin temel öznesi olan DTÖ’nün de öncelikle ele alınacak konulardan olması kaçınılmazdır. Nitekim, T20 bağlamında DTÖ’nün rolü ve reform gündeminin öncelikli konular arasında yer almış olması da bu duruma işaret etmektedir.

TEPAV G20/T20 İtalya dönem başkanlığında da bu konuda katkı sağlamaya devam edecektir.

*İngilizce hazırlanan politika notuna erişmek için tıklayınız.

**T20 DTÖ Reformuna ilişkin Beyanına (Statement) erişmek için tıklayınız.