İpek Yolu’nu biliyoruz. Asya’yı Avrupa’ya bağlayan bu uzun ticaret hattının başlangıcı Çin diplomatı Zhang Qian’ın keşif gezilerine kadar gidiyor. Milattan önce 138 yılı civarı. Adı İpek Yolu ile birlikte anılan Marco Polo’nun seyahatleri 1271-1289 arasındaydı. Bu ne demek? Zhang Qian’ın keşif gezileri, Marco Polo’dan tam on dört yüzyıl önce.
Ama artık son birkaç yıldır IMEC’ten bahsediyoruz. Nedir IMEC? Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Koridoru demek. O nedenle IMEEC diyenler de var. India-Middle East-Europe Corridor’un baş harflerinden türetilmiş. Avrupa’yı Hindistan’a bağlayan bir koridor: Hindistan’a yeni bir geçit. Modern çağın yeni bir İpek Yolu güzergahı, bir nevi.
İlk defa 2023’te Hindistan’ın G20 dönem başkanlığında konuşulmaya başlandı. Hatta Hindistan, koridor üzerinde yer alan bir dizi ülke ile mutabakat zabıtları, anlaşmalar imzaladı. Koridoru geliştirmek için. Geçişi kolaylaştırmak için lojistik altyapısını tamamlamak, ticareti kolaylaştırmak ana amaç.
Türkiye o süreçte yoktu. Çünkü o günkü çizimlerde koridor Türkiye üzerinden geçmiyordu. Hindistan’dan gelip Körfez’e ulaşıyor, Suudi Arabistan, Ürdün üzerinden İsrail’in Hayfa limanına ulaşıyordu. Avrupa bağlantısı ise Hayfa üzerinden sağlanıyordu. Yalnızca liman ve elektrikli tren bağlantısı değil, boru hatlarını da içeriyordu ortadaki proje hattı.
Ülkeleri birbirine bağlamak önemli, birbiriyle rekabet eden bölgesel bağlantılar olması lojistik maliyetlerini düşürerek daha fazla ülkenin ekonomisini çeşitlendiriyor. Konteyner rotaları ne kadar çoksa, o kadar mal geçişi oluyor.
Dün İpek Yolu, tek bir yoldan ibaret değildi. Birden fazla bir sürü İpek Yolu vardı. Hepsi doğu ile batıyı, Avrupa ile Asya’yı farklı güzergahlardan birbirine bağlıyordu.
Dün İpek Yolu için doğru olan, doğrusu ya, bugün IMEC için de doğru. Bugün çizildiği gibi tek bir IMEC güzergahı olmayacak yarın. IMEC’ler olacak. Bir tek koridor olmayacak Hindistan ile Avrupa arasında, birden çok koridor olacak.
Yandaki harita iki IMEC güzergahı tarif ediyor. Daha güneyde olup Hayfa üzerinden Akdeniz’e açılan ilk güzergah, Yeni Delhi’de 2023’te tartışılmaya başlanan güzergahtı. Bu güzergah ile ilgili lojistik maliyetlerine dair çalışmalar Körfez ülkelerinde yapıldı.
Ama daha kuzeyden Türkiye üzerinden bir ikinci IMEC rotası daha tasarlayabilmek mümkün aslında. Bir süredir TEPAV’da yapılan çalışmalarda biz bu ikinci IMEC güzergahının nasıl işletilebileceğine bakıyoruz. Altyapı ihtiyaçları neler olur, kaça mal olur, ne kadar zamanda işler hale gelir, üzerinde ticareti kolaylaştırmak için sınır geçişleri dahil ne yapmak gerekir?
Akdeniz’den Körfez’e İsrail-Ürdün-Suudi Arabistan üzerinden inilebileceği gibi Türkiye-Suriye ve Irak üzerinden de inebilmek mümkün artık mesela. Hele Ovaköy-Umm Qasr demiryolu hattını da içerecek Irak Kalkınma Yolu işler hale gelsin, hayat daha da kolaylaşacak.
İsteyenler Dünya Bankası’nın Ovaköy-Umm Qasr demiryolu hattı projesine bakabilirler. Türkiye’den Körfez’e inecek ikinci yol ise Suriye’den çıkıp Irak Kalkınma Yolu’na Musul’dan bağlanıyor, Rabia sınır kapısından. Tren yolu bağlantısı orada. Sonra Körfez’e kadar inip Hindistan’a bağlanıyor.
Türkiye üzerinden geçen IMEC’in bir başka yararı ise Hindistan’ı doğrudan Avrupa’nın içine bağlaması olabilir. Bakın bunu da çalışmak lazım.
Türkiye üzerinden Zonguldak’taki Filyos limanına, oradan Romanya’nın Köstence limanına ulaşırsanız, Tuna Nehri üzerinden Rotterdam’a kadar gitmek mümkün mesela mavnalarla. Olmadı, Avrupa tren yollarına da bağlanmak mümkün Köstence üzerinden.
Böylece Hindistan’ı Avrupa’ya, İstanbul’u daha da kalabalıklaştırmadan Zonguldak-Köstence hattı ile bağlamak mümkün olabilir. Bu durumda Mumbai-Rotterdam hattında bir başka IMEC koridoru da tanımlanabilir.
Bu arada ilk açıklanan IMEC güzergahına Türkiye’yi İskenderun-Hayfa hattı ile de bağlamak mümkün. O da zaten Ro-Ro hattının da olduğu işler bir güzergahtı. Hatırlarım, Suriye iç savaşı çıkınca bir dönem Körfez’e ulaşmak için kamyonlarımızı İskenderun’dan Hayfa’ya o hat üzerinden gönderirdik.
Sonra Suudi Arabistan, bu Türk TIR’ları buraya nereden geliyor diye meraklanıp hattı durdurmuştu. Ama rota işliyordu ve İsrail TIR’larımızı şoförlerin pasaportlarını damgalamadan Hayfa’dan Ürdün’e geçiriyordu. Dolayısıyla Türkiye zaten IMEC hattının üzerinde böyle bakarsanız.
Ama bu ikinci IMEC hattının Avrupa’nın içine doğrudan ulaşabilmesi de önemli sonuçta. Ayrıca Suriye’nin sanayi bölgelerini Seraqib, Hassia ve Daraa’yı da içerecek biçimde Türkiye’den Suriye üzerinden Ürdün’e bağlamak da önemli. İskenderun-Hayfa hattına paralel bir başka yol da var.
Şekil 1: IMEC Rotaları
Bakın daha orta koridor-Trump rotası (TRIPP) ve Hazar geçişi konusuna başlamadım bile. Halbuki Trump Barış ve Zenginlik Rotası- Trump Route for Peace and Prosperity (TRIPP)’i daha çok konuşacağız.
Ermenistan’ı Azerbaycan’a ve dahi Türk dünyasını birbirine bağlayacak TRIPP koridoru. Ermenistan-Türkiye sınırı açıldığında, bir de Kafkasya’nın ve Orta Asya’nın küresel ekonomiye entegrasyonunu konuşmaya başlayacağız. Bakın orası da çok önemli.
Tabii Türk dünyasının ekonomik entegrasyonu için Hazar geçişi son derece önemli. Bugün Hazar’ı geçmek bir gün, karşı kıyıya geçmek için beklemek on gün sürüyor. Donanımdan çok bir hizmet problemi var ortada gördüğüm.
Kafkasya için güven artırıcı önlemleri (confidence building measures-CBM) içeren ikinci haritayı da buraya bırakayım. Tren yolundaki kırıklıklar ortada. Ermenistan-Türkiye sınırını açarken, bu kırıklıklara da bir el atmak lazım.
Şekil 2: Kafkaslar Demiryolu Haritası
Türk ekonomisinin ve Türk şirketlerinin bölge ekonomilerine entegre olmasını sağlayacak, bu konu üzerinde düşünecek yeni bir alan açıyor bu ikinci IMEC koridoru ve TRIPP güzergahı doğrusu.
Bu arada ben Türkiye için yeni sanayileşme alanını öncelikle Filyos-Mersin hattında görüyorum. Sanayinin İstanbul ve Marmara dışına taşınmasında, ilk hat Filyos-Mersin olmalı. Bu arada, Filyos limanını da bir an önce ticari trafiğe açmak üzere hazırlıklara başlayın. Nedenlerini konuşuruz.
Şimdiden bu bölgesel bağlantılar üzerinde düşünmeye başlamak lazım. Biraz daha beklersek çok geç olacak. Doğrusu ya, ben Türkiye ekonomisinin rekabet gücü ile bu bölgesel entegrasyon hadisesini birlikte ele almak gerektiğini düşünüyorum.
Bu köşe yazısı 01.12.2025 tarihinde Nasıl Bir Ekonomi Gazetesi'nde yayımlandı.
