IMF’nin internet sitesine girip ‘ülkeler’ sekmesinden Arjantin’i seçer ve bu ülkeyle ilgili yayınları karıştıracak olursanız şu ilginç raporu bulabilirsiniz: “Arjantin’deki Krizden Dersler”. Yayınlanma tarihi 8 Ekim 2003.
Güzel futbolunu ve kaliteli futbolcularını, tango müziğini, kaliteli etlerini ve malbec üzümünden yapılmış şaraplarını bir tarafa bırakırsanız her daim krizlerle anılan bir ülke Arjantin. IMF’nin sözünü ettiğim raporu yayınlamasının temel nedeni, Arjantin’in IMF programı altındayken iflasa sürüklenmesi.
1999-2002 döneminde hep daralıyor Arjantin ekonomisi. 1998’de satın alma gücü paritesi ile ölçülen kişi başına gelir düzeyi 16.000 dolar iken 2002 sonunda 12.500 dolara düşüyor. 2001 boyunca yaşanan büyük siyasi ve ekonomik karışıklıklardan sonra 2001’in sonunda iflas bayrağını çekiyor. 1995 yılında uygulamaya başladığı para kurulu rejimi (merkez bankasının gelen döviz kadar para basabilmesi, döviz çıkıyorsa para çekmesi ve pesonun dolar karşısında sabitlenmesi) ilk başlarda olumlu sonuçlar verirken, ilerleyen yıllarda ekonomi politikasındaki saçmalıklar ve siyasi kargaşa ile birlikte içinden çıkılmaz bir cendereye sokuyor Arjantin’i.
IMF’nin raporunun ilginçliği şu: 1990’lı yılların başlarından 2002 ortalarına kadar olan dönem için Arjantin ekonomisini analiz ediyor. 63-67. sayfalar arasında ise, sonu dramla biten dönemde IMF’nin oynadığı rol tartışılıyor. Zaten o bölümün ilk cümlesi “IMF destekli programlar uygulanıyorken yaşanan krizler karşısında IMF’nin çok sert eleştirilerle karşılaşmasının sürpriz olmadığı” mealinde. Kısacası IMF günah çıkarıyor raporda. İlgilendiğiniz bir ülke hakkında IMF internet sitesinin ‘ülkeler’ bölümünde derli toplu bilgi edinmek ve ciddi analizler okumak mümkün. Şimdiye kadar çok sayıda yükselen piyasa ekonomisi için o bölüme baktım. Başka ülkeler için yayınlanmış böyle özel bir rapor hatırlamıyorum. Arjantin’in COVID-19 öncesinde de başı beladaydı. Mesela, son on yılın (2010-19) tam beşinde ekonomisi küçüldü. Son iki küçülme ise 2018-19 döneminde. Daha geriye giderseniz durum daha acıklı. Yirminci yüzyılın başlarında dünyanın zengin ülkeleri arasında. Sonra bu özelliğini yitiriyor. Yine de 40 yıl önce hem Türkiye’den hem de mesela Güney Kore’den çok önde. Şimdilerde ise Güney Kore ve Türkiye’nin oldukça gerisinde. Grafikte Arjantin, Güney Kore ve Türkiye’nin satın alma gücü paritesi ile ölçülen kişi başına gelirlerinin karşılaştırması var. Zengin ülkelerle aralarındaki mesafenin ne kadar açılıp/kapandığını da ölçebilmek için her ülkenin kişi başına gelirini yedi büyük zengin ülkenin (G7 grubu) ortalama gelirinin yüzdesi olarak ifade ediyorum. 1980-2019 döneminde Arjantin’in nasıl gerilediği ortada.
Durup dururken Arjantin nereden çıktı diye soruyorsanız; ‘halimize şükredelim’ babından bir yazı olsun diye değil, bizim gibi ülkelerde hem siyasetçilerin hem de halk kitlelerinin IMF’den pek hoşlanmamalarının somut nedenleri olduğuna bir örnek vermek için. Elbette, Türkiye’nin son uyguladığı IMF destekli programın 2001 krizi sonrasında çok başarılı olduğunu belirtmeden de olmaz.
Bu köşe yazısı 21.05.2020 tarihinde Dünya Gazetesi'nde yayımlandı.
