Türkiye ekonomisinin faaliyet hacmindeki dalgalanmaları (iş çevrimlerini ya da devresel hareketleri) önceden tahmin etmemize yarayacak öncü göstergeler üzerinde çalışmıştım doktora tezimde. 1960’ların ortalarından 1980’li yılların başlarına kadar olan dönem için tek bir öncü gösterge çıkıyordu: Elektrik tüketimi.
Bu veri o zamanlar TÜİK tarafından biraz gecikmeli de olsa aylık frekansta yayınlanıyordu. Elektrik tüketimi şimdilerde de önemli bir gösterge. Üstelik artık neredeyse eş zamanlı olarak bu veriyi bulmak mümkün. TEİAŞ Yük Tevzi Bilgi Sistemi bu veriyi saatlik frekansta ve anında yayınlıyor. Grafikte 1998’in ilk çeyreği ile 2020’nin ikinci çeyreği arasındaki dönemde GSYH ve elektrik tüketiminin bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla yüzde değişimlerinin hareketleri gösteriliyor. GSYH için elimizdeki son veri 2019’un son çeyreği. Muhtemelen 2020’nin ilk çeyreğinde yüksek bir oranda büyüyeceğiz; yüzde 5,5 olarak aldım. Elektrik tüketimi için ise son tam günlük veri 14 Nisan için. Nisan ayının ilk yarısında bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 15,6 oranında azaldı elektrik tüketimi. Bu değeri olduğu gibi 2020’nin ikinci çeyreğine yansıttım. Bir öngörü olarak değil; sadece salgın nedeniyle alınan kararlar ikinci çeyreğin kalanına da yansır ve bu civarda bir elektrik tüketimi azalması olursa, eski tüketim verileri ve eski GSYH-elektrik tüketimi ilişkisi ile karşılaştırma mümkün olsa diye.
Elbette sağlam istatistiki ve ekonometrik sınamalar yapmak gerekir ama grafik en azından ‘görsel’ olarak iki seri arasında çok güçlü bir ilişki olduğunu söylüyor. Ayrıca, elektrik tüketimindeki dalgalanmaların dönüm noktaları ya GSYH’deki dönüm noktalarından önce geliyorlar ya da eş zamanlılar.
Tüm bu dönemde elektrik tüketiminin bir yıl öncesine kıyasla en fazla düştüğü çeyrek, küresel krizin reel ekonomi üzerindeki etkisinin en şiddetli hissedildiği 2009’un ilk çeyreği. Elektrik tüketimi yüzde 6,3 oranında, GSYH ise yüzde 14,4 oranında azalmış. 2008’in son çeyreği ile 2009’un üçüncü çeyreğini kapsayan bir yıllık dönemde hem GSYH hem elektrik tüketimi azalıyor. 2001 krizi sırasında ise elektrik tüketimi birinci ve ikinci çeyrekte sınırlı oranda düşüyor, üçüncü çeyrekte ise sabit kalıyor. GSYH ise yılın ikinci çeyreği ile son çeyreğini kapsayan dönemde azalıyor. Grafikte yok ama aylık olarak bakıldığında elektrik tüketiminin en çok azaldığı aylar Şubat 2001 (yüzde 10,1) ve Şubat 2009 (yüzde 9,1).
Böyle incelendiğinde, içinde bulunduğumuz nisan ayının ilk yarısındaki elektrik tüketimi azalmasının (yüzde 15,6) -ayın ya da çeyreğin kalanında da sürmesi halinde- şimdiye kadar görülen en yüksek azalma değeri olacağı anlaşılıyor. İkinci çeyrekte GSYH’de gerçekleşecek düşüşün de bugüne kadar gözlenen en yüksek düşüş olmaması için bir neden yok. Elbette mevcut sosyal mesafe koyma kararları çeyreğin kalanında da aynı şiddette kalıcı olursa. Üstelik daha önceki dönemlerden farklı olarak, eski GSYH-elektrik tüketimi ilişkisinin gösterdiğinin ötesinde bir de neredeyse duran turizm, ulaştırma, lokanta, eğlence gibi sektörler var.
Bu köşe yazısı 16.04.2020 tarihinde Dünya Gazetesi'nde yayımlandı.
