Çok uluslu şirketlerin dünyaya yayılması ülkeler arası dengeleri değiştirdiğinden bazı göstergelerin üzerinde yeniden düşünülmesi gerektiği açıklandı.

ANKARA - TEPAV, dış ticaret ve ödemeler dengesi hesaplarında ulus devlet esaslı analizlerin durumu olduğundan farklı yansıtabileceğine dikkat çekerek, bu hesaplarda uluslararası ticaret ağlarını da dikkate alacak şekilde, yeni tanımların göz önünde bulundurulması gerektiğini açıkladı.

TEPAV Araştırmacısı Ayşegül Dinççağ tarafından hazırlanan "Küreselleşme ile değişen kavramlar: Apple ABD ekonomisine zarar mı veriyor?" başlıklı değerlendirme notu yayımlandı. Çalışmada  geçtiğimiz günlerde Asya Kalkınma Bankası tarafından yayınlanan bir raporda, ABD merkezli Apple firmasının iPhone üretimini Çin'de gerçekleştirmesi sonucunda ABD-Çin ticaret dengesinin ABD aleyhine daha da bozulduğunun anlatıldığı hatırlatılarak, şöyle denildi:

"iPhone üretim sürecinde Apple haricinde 9 firma rol oynamaktadır. Bu firmalar ABD, Almanya, Japonya, Kore ve Tayvan firmalarıdır. 8 firmanın ürettiği parçalar, Tayvan merkezli Foxconn şirketinin Çin'deki üssünde bir araya getirilmektedir. Üretilen telefonlar, Çin üzerinden ABD ve diğer ülkelere ihraç edilmektedir. iPhone'un üretim süreci ve maliyet yapısı, ABD-Çin ticaret dengesini ABD aleyhine bozmaktadır: Bir iPhone'un 178.96 dolar olan maliyetinin sadece 6.5 dolarlık kısmı (yüzde 3.6'sı) Çin'den kaynaklandığı halde, Çin'den ABD'ye satılan ürünler tamamen Çin'in ihracatı olarak görünmektedir. Oysa 2009 yılında Çin'den ABD'ye yapılan 2 milyar dolarlık iPhone ihracatının sadece 73 milyon dolarlık kısmı Çin'de yaratılan katma değerden kaynaklanmaktadır."

Bu örneğin, çok uluslu üretim zincirlerinin giderek yayıldığı bir dünyada, dış ticaret dengelerinin sadece ulus-devlet tanımına göre hesaplanmasının yeterli olmadığını gösterdiğine dikkat çekilen çalışmada, standart ülke sınırlarına göre hesaplanan "ticaret dengesi = ihracat - ithalat" formülüne ek olarak "ticaret dengesi = katma değer - ithalat" formülünün de dikkate alınmasının, mevcut durumu daha iyi yansıtabileceği bildirildi.

TEPAV'ın çalışmasında, çok uluslu şirketlerin dünyaya yayılmasının ülkeler arası dengeleri değiştirdiğinden bu süreçte bazı göstergelerin üzerinde yeniden düşünülmesi gerektiği açıklanarak, şu ifadelere yer verildi:

"Gelişmiş ülkelerde ticaret ve ödemeler dengesi gibi göstergeleri olumsuz etkileyen bu süreç, gelişmekte olan bazı ülkelerde de tam tersine durumu olduğundan daha iyi gösterebilir. Örneğin, çok uluslu şirketlerin üretim üssü olarak yerleştiği ülkelerde dış ticaret ve ödemeler dengesi olumlu etkileneceğinden bu ülkelerde ekonominin taşıdığı risk daha düşük görünebilir. Klasik tanımların yerine, dış ticaret dengesinin katma değere göre, ödemeler dengesinin ise mülkiyete göre hesaplanması ekonomilerin durumları hakkında alternatif bir fikir verecektir. Ayrıca, bir ülkede ekonominin durumunu gösteren borsa endeksleri gibi göstergeler de çok uluslu şirket kararlarından etkileneceğinden, küreselleşme sürecinde tüm bu göstergelerin yeniden yorumlanması gerekmektedir."

Türkiye'de durum...

Söz konusu kavramaların Türkiye gibi orta teknolojiden yüksek teknolojili üretim desenine geçme sürecindeki ülkeler için de önem taşıdığına dikkat çekilen çalışmada, "Çok uluslu şirketlerin ülkemizde yapmakta olduğu üretim sonucu ihracat desenimizde görülen değişikliklerin ekonomiye etkilerinin incelenebilmesi için uluslararası değer zincirleri dikkate alınmalı, bunun yanı sıra cari açık sorunu da küreselleşme bağlamında yeniden düşünülmelidir" denildi.