Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Türkiye’nin doğal gaz politikasını kapsamlı biçimde ele alan yeni bir rapor hazırladı. “Türkiye’nin Doğal Gaz Merkezi Vizyonu: Piyasa Yapısı, Stratejik Sınırlılıklar ve Küresel Riskler” başlıklı çalışma, Türkiye’nin doğal gaz piyasasının iç mimarisini, bölgesel enerji mimarisindeki konumunu ve küresel enerji rejiminde yaşanan dönüşümü birlikte değerlendirerek “gaz merkezi” hedefinin hangi koşullarda sürdürülebilir bir stratejiye dönüşebileceğini analiz ediyor.

TEPAV Enerji ve İklim Çalışmaları Merkezi tarafından hazırlanan rapor, analizlerin kapsamı ve derinliği nedeniyle üç bölümlük bir değerlendirme serisi olarak kurgulandı. Seri boyunca, kavramsal çerçeveden başlayarak Türkiye’nin iç piyasa gerçekliği ve dışsal riskler aşamalı biçimde ele alınacak; doğal gaz politikasına ilişkin bütünlüklü bir okuma sunulacak.

Serinin ilk bölümünde, Türkiye’de doğal gaz politikası tartışmalarının merkezinde yer alan hub ve gaz merkezi kavramları mercek altına alınıyor. Uluslararası enerji piyasalarında sıklıkla birbirinin yerine kullanılan bu iki kavramın, gerçekte farklı piyasa modellerine, yönetişim anlayışlarına ve fiyat oluşum mekanizmalarına işaret ettiği vurgulanıyor.

İlk bölümde öne çıkan başlıklar şöyle…

Hub ile gaz merkezi aynı anlama gelmiyor

Raporda, hub yapılarının yüksek likidite, şeffaf fiyat oluşumu, gelişmiş piyasa araçları ve bağımsız düzenleyici çerçeveye dayanan olgun piyasa modelleri olduğu belirtiliyor. İngiltere’deki National Balancing Point (NBP), Hollanda’daki Title Transfer Facility (TTF) ve ABD’deki Henry Hub, bu yapıların öne çıkan örnekleri arasında yer alıyor. Buna karşılık gaz merkezi yaklaşımının, güçlü fiziksel altyapı ve tedarik çeşitliliği temelinde şekillendiği; ancak her zaman finansallaşmış ve derin bir piyasa yapısını zorunlu kılmadığı ifade ediliyor.

Fiziksel altyapı tek başına yeterli değil

Çalışmada, boru hatları, LNG terminalleri ve depolama kapasitesi gibi unsurların tek başına rekabetçi ve şeffaf bir piyasa yaratmaya yetmediğine dikkat çekiliyor. Uluslararası örnekler, piyasa olgunluğu, kurumsal ayrıştırma ve yönetişim kalitesinin, fiziki altyapı kadar belirleyici olduğunu ortaya koyuyor. Bu nedenle “gaz merkezi olma” iddiasının yalnızca coğrafi konum veya altyapı yatırımları üzerinden değerlendirilmesinin yanıltıcı olabileceği vurgulanıyor.

Küresel dönüşüm kavramları daha da kritik hale getiriyor

İlk bölümde ayrıca, LNG spot ticaretinin genişlemesi, uzun vadeli kontratların ağırlığının azalması ve Avrupa Birliği’nin yeni gaz düzenlemeleriyle birlikte, doğal gaz piyasalarında teknik standartlar, veri şeffaflığı ve düzenleyici uyumun giderek daha merkezi bir rol üstlendiği ortaya konuyor. Bu gelişmeler, hub ve gaz merkezi ayrımını teorik bir tartışma olmaktan çıkararak doğrudan politika yapımının parçası haline getiriyor.

Raporda çizilen bu kavramsal çerçeve, serinin devamı için de zemin oluşturuyor. Serinin ikinci bölümünde; Türkiye’nin doğal gaz piyasasının iç mimarisi ayrıntılı biçimde incelenecek, BOTAŞ ve EPİAŞ arasındaki kurumsal ilişki, ithalat ve ihracat dengesi ile LNG ve boru hattı gazının payları ele alınacak. Ayrıca Türkiye’nin bir hub ya da işleyen bir gaz merkezi olabilmesi için iç piyasada aşılması gereken yapısal eşikler değerlendirilecek.

Rapora buradan ulaşabilirsiniz.