Net Hata ve Noksan Kaleminin Düşündürdükleri / Değerlendirme Notu Gülbin Şahinbeyoğlu

Ödemeler Dengesi İstatistiklerinin derleme sürecinde karşılaşılan kapsam, değerleme ve zamanlama farklılıklarının zaman içinde veri güncellemeleriyle istatistiklere yansıtılması ve Net Hata ve Noksan (NHN) kaleminin ilk kayıt değerine kıyasla düşmesi, birikimli tutarının zaman içinde sıfır değerine yakınsaması beklenmektedir. Türkiye’de son dönem ödemeler dengesi hareketleri incelendiğinde, Aralık 2021’de NHN’nin 10,2 milyar dolar gibi tarihi yüksek düzeyde çıkış yönlü aylık bakiye verdiği, izleyen sekiz ayda ise 28,3 milyar dolara çıkarak cari işlemler açığının yüzde 70’inden fazlasını finanse eder bir büyüklüğe ulaştığı görülmektedir. Dikkat çeken bir gelişme de, NHN kaleminin birikimli seviyesinin 80 milyar dolarlık bir sermaye girişinin kayıtlara yansıtılamamış olduğuna işaret etmesidir. Türk lirasının hızla değer kaybettiği ve yabancı para mevduatlarının güvencesi konusunda tasarruf sahiplerinin tedirginliğinin arttığı bir dönemde, NHN kaleminde gözlenen sıra dışı büyüklükteki değişimler Rusya ya da göçmenler kaynaklı kayıt dışı döviz işlemlerinin arttığına yönelik algıları güçlendirmekte ve kamuoyunda tartışma yaratmaktadır.

Finansal piyasaların dalgalı ve döviz likiditesinin sınırlı olduğu dönemlerde, yurt içi yerleşiklerin yurt dışı varlıklarını azaltarak söz konusu dönemdeki döviz ihtiyaçlarını karşıladıkları bilinmektedir ancak, son döneme ilişkin veriler böyle bir hareketi desteklememektedir. Nitekim yurt içi yerleşiklerin yurt dışındaki mevduatları ve NHN verileri beraber incelendiğinde, iki değişkenin 2015 yılına kadar benzer eğilimler izlediği ancak, sonrasında NHN’nin yüksek ve çoğunlukla giriş yönlü bakiye (+ işaretli) verirken yurt dışı mevduat kaleminin oldukça sınırlı değişimler gösterdiği görülmektedir. Yurt içi yerleşiklerin yurt dışındaki mevduatlarının seyrinde ihracat bedellerinin yurda getirilme zorunluluğu gibi uygulamaların önemli olduğu, bu nedenle son yıllarda yurt dışı mevduatların azalmış olabileceği değerlendirilmektedir.

Öte yandan, NHN ve bankaların mevduat kalemindeki değişimler, 2021 yılı sonunda yerleşiklerin döviz varlıklarını sistemden çektiğine ve izleyen aylarda harcamaların bu varlıklar ile karşılandığına dair söylemi desteklemekle birlikte, girişlerin daha da yüksek olabileceğini ima etmektedir. Şöyle ki; NHN, Aralık 2021’de 10,2 milyar dolarlık tarihi yüksek tutarda aylık çıkış yönlü bakiye vermiş, takip eden aylarda ise toplamı çok daha büyük miktarda giriş yönlü olmuştur. Dolayısıyla, 2021 yıl sonunda yurt içi yerleşiklerin sistemden çıkardığının ötesinde bir yabancı para varlık girişinden bahsedilebilmektedir. Diğer taraftan, bankalar mevduat kaleminin 2021 yılı sonlarında daralma eğiliminde olması ve sonrasında artışa geçmesi, son aylarda hızlanan artışların da NHN’nin yüksek tutarlı giriş yönlü bakiyesi ile eşanlı gerçekleşmesi kayıt dışı işlemlerin yoğunlaştığı şeklinde yorumlanabilir.  Bu dönemde, artan efektif işlem hacimleri de kayıt dışı yabancı para varlıkların finansal sisteme girdiği varsayımını güçlendirmektedir.

Sonuç olarak, son dönem NHN’nin seyri, bankaların mevduat kalemindeki değişimler ve artan efektif işlem hacimleri beraber değerlendirildiğinde, Türk lirasının hızla değer kaybettiği 2021 yıl sonundan itibaren yurt içi yerleşiklerin kayıt dışı döviz hareketlerinin önemli rol oynayabileceği düşünülmektedir. Dolayısıyla, kamuoyunda tartışılan ve başta Rusya ya da göçmenler kaynaklı olduğu düşünülen yurt dışı yerleşiklerin kayıt dışı işlemleri de incelenmeye değer bulunmakla birlikte, yurt içi yerleşiklerin yabancı para varlıklarındaki kayıt dışılığın öncelikle araştırılması gerektiği değerlendirilmektedir.

"Net Hata ve Noksan Kaleminin Düşündürdükleri" başlıklı değerlendirme notuna erişmek için tıklayınız.