Bilindiği üzere 2023 yılı Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) sonuçları 20 Temmuz’da açıklandı. Tercih işlemleri ise 27 Temmuz-8 Ağustos tarihleri arasında yapılacak. Vakıf üniversitelerinin tanıtım günleri ise sonuçların açıklanmasından önce başlamıştı.

Üniversite tercih sürecinin belirleyici faktörlerinden biri de öğrenim ücretleri olacak. 2023-2024 eğitim yılı için bazı örnekler verecek olursak İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, bütün bölüm ve programlarda öğrenim ücretini 300.000 TL olarak açıkladı. TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi 2023-2024 öğretim yılında öğrenim ücretini 300.000 TL (Tıp Fakültesi için 420.000 TL) olarak belirledi. Sabancı Üniversitesi 2023-2024 yılı girişliler için öğrenim ücretini 510.000 TL olarak açıkladı. Koç Üniversitesi ise 2023-2024 ders yılında yerleştirilen öğrenciler için Tıp Fakültesi dışındaki programlar için 520.000 TL olarak belirledi.

SGK Nisan 2023 verilerine göre zorunlu sigortalıların brüt ortalama günlük kazancı 546,77 TL. Yıllık kazanca çevrildiğinde 196.837'ye denk geliyor. Ebeveynlerin her ikisinin de çalıştığını düşündüğümüz senaryoda hanenin yıllık gelirine yaklaşık 400.000 TL diyebiliriz. Orta gelirli bir hanenin özel üniversite ücretlerini karşılaması imkânsız hale geliyor. Benzer şekilde devlet üniversitesinde en yüksek profesör maaşı (1/4 kıdem derecesi ile) 48 bin TL iken bir üniversite hocasının çocuğunu vakıf üniversitesine gönderebilmesi kolay görünmüyor.

Öğrenim ücretlerinin artışı, tercihlerde vakıf üniversitelerdeki burslu programlara ve devlet üniversitelerine olan talebi artırabilir. YÖK’ün Üniversite İzleme ve Değerlendirme Genel Raporuna göre, 2021 yılında açılan kontenjanlarının doluluk oranı[1] Devlet Üniversitelerinde yüzde 89,3 iken vakıf üniversitelerinde yüzde 85,15’ti. 2022 YKS yerleştirme sonuçlarına göre, devlet üniversitelerinde açılan 681.785 kontenjandan 8.481’i, vakıf üniversitelerinde açılan 169.694 kontenjandan 4.106’sı boş kalmıştı (ön lisans ve lisans). Bu yıla ilişkin rakamları da yerleştirme sonuçlarından sonra göreceğiz.

Öğrenim ücretleri dışında bir önemli nokta ise ikamet edilen ilden başka bir ildeki üniversiteye kayıt yaptırmak. YÖK’ün Yükseköğretime Geçişte Öğrenci Hareketliliği Raporunda yer alan 2021 yılına ilişkin verilere göre, üniversiteye yerleşen (açık öğretim hariç) 688.717 öğrencinin yüzde 60,9’u ikamet ettiği ilden farklı bir ildeki üniversiteye yerleşti. Örneğin, 2021 yılında İstanbul ilindeki bir yükseköğretim programına yerleşen toplam öğrenci sayısı 134.531’di. Bu öğrencilerin 84.259’u İstanbul’da ikamet ederken geri kalanı İstanbul dışından geldi. Yerleşilen üniversite, devlet üniversitesi olsa dahi konaklama, gıda, ulaşım masrafları gibi önemli bir maddi yükümlülük getiriyor. Haziran 2023 kiralık konut fiyat ortalaması İstanbul’da 17.250 TL, Ankara’da 12.600 TL, İzmir’de 14.918 TL, Konya’da 9.899 TL. Temmuz ayında yapılan zamlar düşünüldüğünde daha da yükseldiğini varsayabiliriz. Ayrıca TEPAV İcra Direktörü Gülbin Şahinbeyoğlu tarafından Aralık 2022’de yapılan bir çalışma da İstanbul’da ikamet eden dar gelirli hanehalkının geçim maliyetindeki artışın Türkiye genelinin çok üstünde olduğunu gösteriyor. Dar gelirli hanehalkının harcama ağırlıklarını esas alan enflasyon göstergesi, TÜFE ile ölçülen Türkiye geneli tüketici enflasyon oranının yüzde 23 üstünde. Söz konusu fark, zorunlu harcamaları içeren dar kapsamlı çekirdek göstergede yüzde 28’e, sadece gıda harcamalarını içeren çekirdek göstergede ise yüzde 36’ya ulaşıyor.

Vakıf üniversiteleri açısından bakıldığında ise akademisyenlerin yurt dışına gitme eğilimleri olduğu halde, vakıf üniversiteleri onları üniversitelerde tutmaya çalışıyor. Ayrıca bazı üniversitelerde öğrencilere verilen bursların eğitim ve öğretim gelirlerine oranı yüksek düzeyde. YÖK Vakıf Yükseköğretim Kurumları 2021 Raporuna göre, öğrencilere verilen bursların[2] eğitim ve öğretim gelirlerine[3] oranı, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi’nde yüzde 99, TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi’nde yüzde 94, Koç Üniversitesi’nde yüzde 88, Sabancı Üniversitesi’nde yüzde 72’dir. Vakıf üniversitelerine yerleşenlerin (ön lisans ve lisans) burs durumlarına göre dağılımına bakıldığında 2021 yılında yerleşenlerin yüzde 22,6’sının burslu olduğu görülüyor. Ücretli olarak yerleşenlerin payı yüzde 9,6, %25 indirimli yerleşenlerin payı yüzde 8,8 ve %50 indirimli yerleşenlerin payı ise yüzde 59’du.

TEPAV Kurucu Direktörü Güven Sak, 2013 yılında kaleme aldığı “Geri dönüşü kırk yıl sürecek bir yatırıma girişir misiniz?” başlıklı yazısında Türkiye’de çocuğuna iyi bir gelecek kurmak için iyi bir eğitim vermeyi tercih eden aileler için gözden çıkarılması gereken meblağı o dönem için 1 milyon 100 bin lira olarak değerlendirmişti. Bu meblağı kabaca revize etmeyi düşünürsek anaokulundan lise sona kadar TED Ankara Koleji’nde okumanın maliyeti yaklaşık 2.000.000 TL, üniversiteyi (hazırlık+4 yıl) Koç Üniversitesi’nde okumanın maliyeti ise 2.600.000 TL. Toplamı yaklaşık 4.600.000 TL ki içerisinde kurs ücretleri (sınav hazırlık, dil, spor), yol, yemek, kitap, şehir dışında barınma masrafları da yok. Peki, okulu bitiren öğrencinin işe başlama ücreti ne kadar olacak?

Hanehalkı işgücü anketi 2022 verilerine göre 22-23 yaş grubu üniversite mezunlarının ortalama maaşı 1,2 asgari ücret. Bu kategorideki gençlerin medyan ücreti ise 1,13 asgari ücret. En yüksek maaş 5,1 asgari ücret iken gençlerin sadece %10'u 2,05 asgari ücret üzerinde ücret gelirine sahip. Biz öğrencimizin bu %10’un içerisinde olduğunu ve 2,05 asgari ücret aldığını düşünürsek, aylık net maaşı 23.375 TL oluyor. 2/3’ü ile geçinse ve 1/3’ünü biriktirse başlangıçtaki yatırımı geri alabilmek için 48 yıl gerekiyor.

Sonuç olarak öğrenim ücretleri ve yaşam maliyetleri, öğrencilerin üniversite tercihlerini büyük ölçüde etkileyen faktörlerdir. Yükseköğrenim ücretleri, bazı aileler için tercih yapmayı zorlaştıran bir durum olabilirken vakıf üniversitelerinin burs olanakları ve devlet üniversitelerinin düşük maliyetli olması, öğrencilerin tercihlerini şekillendiren önemli unsurlardan biridir. Bu nedenle, eğitim sistemi içerisindeki dengeyi sağlamak, öğrencilere daha fazla fırsat sunmak ve yüksek kaliteli eğitimin herkes için ulaşılabilir hale gelmesi için çeşitli düzenlemelerin yapılması gereklidir.

[1] 2021 yılında bölüm veya programlara yeni kayıt olan öğrenci sayısının açılan toplam kontenjan sayısına oranıdır. Açık öğretim ve uzaktan eğitim programları değerlendirmeye dâhil edilmemiştir.

[2] Burs, çeşitli oranlardaki indirim (indirime eşdeğer öğrencinin toplam cari hizmet maliyetini) ve varsa; yemek, barınma, ulaşım yardımı gibi parasal harcamaları kapsamaktadır.

[3] Eğitim öğretim geliri, yayın satış geliri, öğrenci yurdu/konukevi hizmet satış geliri, sertifika programları gelirleri, sponsorluk ve katkı payı geliri, vb. gelirleri kapsamaktadır.