Bitcoin yalnızca dokuz yıllık bir finansal enstrüman ama artık hayatımızın ayrılmaz bir parçası oldu. Kripto para işi, 2009 yılında, bitcoin ile başladı. Ana Akım Finansal Piyasa Haberciliği’nde kur, faiz, borsa haberleri verilirken, bugün artık bir de bitcoin köşesi var. Ne oluyor? Bitcoin artık bir finansal varlık kategorisi haline gelmiş gibi duruyor. Bu çerçevede, hem bitcoin, hem de Bitcoin normalleşti. Geçen hafta size Bitcoin nasıl yaygınlaşarak tekstil ve moda endüstrilerini de değiştiriyor, onu anlattım, gelin bugün de bitcoin’deki fiyat dinamiklerine bir bakalım.
Bitcoin derken iki ayrı “şey”den bahsediyoruz
Bitcoin derken aslında iki ayrı “şey”den bahsediyoruz. Bir yanda, bir para birimi olarak (küçük harfle başlayan) bitcoin var. Öte yanda, blockchain teknolojisi sayesinde, desantralize bir ödemeler sistemi olan (büyük harfle başlayan) Bitcoin var. Şimdi benim gördüğüm şudur: Hem Bitcoin hem de bitcoin hızla normalleşiyor.
Yazımı büyük harfle başlayan Bitcoin, bir ödemeler sistemi, iki kişi arasındaki aracısız işlem platformu olarak artık kendini kanıtlamış durumda. Bu manada, Bitcoin bundan böyle bitcoin dışında işlemlere uygulanıyor. Dış ticaret işlemlerinde, bankacılık işlemlerinde, tekstil sektöründe, tarımda, mal değiş tokuşunun/alışverişinin olduğu her alanda, Bitcoin yaygınlaşıyor.
Yazımı küçük harfle başlayan bitcoin ise artık aynı diğer para birimleri gibi günlük olarak işlem görüyor. Her gün nasıl Amerikan Doları/Türk Lirası döviz kuru belirleniyorsa, bitcoin/dolar döviz kuru da öyle belirleniyor. bitcoin/dolar kuru dün baktığımda 6340 dolar’dı. Nasıl bir Türk Lirası almak için 20 Amerikan kuruşu (cent) ödemek gerekiyorsa, bir bitcoin almak için de 6340 dolar ödemek gerekiyor. Bildiğimiz kur işte.
Mayıs 2018’de bitcoin/dolar kuru 9500’dü, lira için ise 23 Amerikan kuruşu ödemek gerekiyordu. Mayıs 2018’den beri dolar, aynı Türk Lirası karşısında değer kazandığı gibi, bitcoin karşısında da değer kazandı. Dolar, bitcoin karşısında yüzde 33, lira karşısında ise yüzde 13 değer kazandı şu son iki ay içinde. Buradan hemen içiniz ferahlamasın, bak her yerde oluyor diye. Doların bitcoin karşısında değerlenmesinin Türk Lirasından bir farkı var. Liranın dolar karşısındaki perişan hali, lira ile ilgili yapısal nedenlere dayalı, bitcoin’inki ise daha çok kurumsal.
Vadeli işlemler bitcoin fiyatlarının malumat içeriğini değiştiriyor, bitcoin yerine oturuyor
Bitcoin’in dolar karşısında değer kaybetmesinin, bitcoin’in içsel değerinin ötesinde, bitcoin alım satım işlemlerinin kurumsal altyapısındaki değişimle de yakından alakası var. Vadeli işlemler bitcoin fiyatlarını değiştiriyor. San Fransisko Merkez Bankası (Fedeal Reserve of San Fransisco-FRSF) araştırmacılarının yaptığı çalışmaları herkesin anlayabileceği dille anlatan bir Ekonomi Mektubu yayımlıyor. Mektubun 7 Mayıs 2018 sayısında dört araştırmacının (Galina Hale, Arvind Krishnamurthy, Marianna Kudlyak, ve Patrick Shultz) yaptığı bir çalışmanın özeti vardı. Başlık sonucu gayet iyi anlatıyor. “Vadeli işlemler bitcoin fiyatlarını nasıl değiştirdi?” (How futures trading changed bitcoin prices?)
Çalışma, bitcoin fiyatının en tepe noktaya ulaştığı 17 Aralık 2017’yi Chicago Mercantile Exchange’de (CME), bitcoin vadeli sözleşmelerinin alım satımının başlaması ile özdeşleştiriyor. Yandaki grafik, CME’de işlemler başladıktan sonra bitcoin fiyatının nasıl yerine yerleşmeye başladığını gösteriyor. O zamandan beri fiyat 6-7 bin bandına oturmuş gibi duruyor. Fiyatların malumat içeriği bu işlemler ile daha bir zenginleşiyor. Ne demek bu?
Bir portföy yönetim aracı olan açığa satış, fiyatların malumat içeriğini zenginleştiriyor
Çalışmaya göre, ortada belirgin bir gariplik bulunmuyor. Daha önce yalnızca iyimserlerin piyasaya katılabilmesine imkan varken, CME’deki vadeli işlemlerle birlikte kötümserlerin de piyasaya günlük olarak katılabilmesine imkan verecek bir portföy yönetim aracı devreye giriyor. Chicago Board of Trade’de (CBOT)vadeli işlemler CME’den bir süre önce devreye girdiği halde, CME ile birlikte işlem hacminin 6 kat arttığına dikkat çekiyor araştırmacılar.
Nedir açığa satış? Portföyünde hiç bitcoin olmayan bir portföy yöneticisinin bundan 2 ay sonra malı teslim etmek üzere bugünden belli bir miktar bitcoin’i satabilmesi demektir. Bir, satanın elinde sattığı kadar bitcoin yoktur; iki, satış, eğer uygun bir karşı taraf bulduysanız, bugünkü bitcoin/dolar kuru üzerindendir; üç, 2 ay sonra bitcoin karşı tarafa teslim edilecektir. Bu durumda, açığa mal satan, bitcoin fiyatının vadeli işlem sözleşmesinin imzalandığı tarihteki düzeyinden daha aşağıya gideceğini düşünmektedir. Baştaki örnekten gideyim: Mayıs 2018’de açığa bitcoin satan bir kişi, mal teslimini bugünlerde yapacak olsun. Nedir? İki ay önce, iyimser birilerine 9500 dolar kurdan sattığı bitcoin’leri bugünlerde teslim etmek için, spot piyasadan 6340 dolara bitcoin alacak ve bu iki ayda yüzde 33 kar elde edecektir. Mesela yani. İşini bilenin, uygun araçlar varsa, düşen piyasada da kar elde etmesi mümkündür.
Açığa satış imkanı ile birlikte, “bitcoin fiyat dinamiklerinde bir değişiklik oldu” denilen hadise nedir? Dün bitcoin/dolar kuru, spot piyasalar vasıtasıyla, fiyatların seyri konusunda iyimser olanların piyasaya katılmalarına ve fiyatı belirlemelerine imkan veriyordu. Bitcoin/dolar kuru konusunda iyimser olanlar, spot piyasadan bitcoin alıp, ellerinde tutuyorlardı. Fiyat böylece belirleniyordu.
Açığa satış ile birlikte, kötümserlerinde günlük işlem yapması mümkün hale geldi. İşte bitcoin fiyatlarındaki 6-7 bin platformu böylece ortaya çıktı. FRSF çalışması başka örnekler vererek, ortada nasıl normal bir finansal varlık olduğunu anlatıyor. bitcoin’in bir ödeme aracı olarak geleceği konusunda iyimser bir çalışma doğrusu.
Eksiği yok mu? Var. Aslında CME’den önce, bitcoin için Bitmex, Okex gibi vadeli işlem yapmaya imkan varan kanallar vardı Üstelik bilenler buradaki piyasanın daha derin olduğunu bile söylüyorlar. Ama etkisi CME sözleşmeleri kadar olmamış belli ki. Yerine oturma süreci CME ile gelmiş sanki.
Sermaye Piyasası Kurulu’nun, kamuya açıklanmamış malumata dayalı ticareti “bir süre için” suç olmaktan çıkartabilmesi tanım gereği mümkün değildir.
Buradan genel ve Türkiye ile ilgili birer sonuç çıkartayım müsaadenizle. Fiyat, kamuya açıklanmış malumatın tümünün, fiyat oluşum sürecine dahil edilmesi sonucunda ortaya çıkan bir bileşkedir. Her yeni malumat, fiyatları bu nedenle dalgalandırır. Bitcoin/dolar kurunun 2018 yılındaki hareketine bu çerçevede bakıldığında, fiyatları yerine yerleştiren, bahse konu finansal varlıkla ilgili daha kapsamlı malumatın/değerlendirmenin açığa satış işlemleri vasıtasıyla fiyat oluşum sürecine dahil edilmesi gibi duruyor. Benzer bir kanal, lira/dolar kuru için zaten hep işliyor, unutmayalım. Liradaki yapısal, bitcoin’deki kurumsal dediğim buydu.
Kamuya açıklanmamış malumata dayalı işlem ise kriminal bir suçtur. Neden? Fiyatlar, yeni malumata, anında değil, bir süreç içinde intibak ettiği için elbette. Bu nedenle, başkalarının bilmediği malumata dayalı olarak işlem yaptığınızda, işleminizin karşı tarafını aptal yerine koyarak kazanç elde edebilirsiniz. Sermaye piyasası düzenlemelerinin temeli ise yatırımcının aptal yerine konmasının önlenmesidir. Yatırımcının kendini aptal yerine koyması ise Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) benzeri düzenleyici otoriteleri ilgilendirmez.
SPK’nın 31 Ağustos’a kadar, kamuya açıklanmamış malumata dayalı işlemleri suç olmaktan çıkartabilmesi, hele suçu işleyenleri sorumluluktan arındırabilmesi tanım gereği mümkün değildir. Hadise, pazar pazar düzeltilmiştir.
Bu köşe yazısı 16.07.2018 tarihinde Dünya Gazetesi'nde yayımlandı.
