Amerikan sanal ödeme sistemi PayPal, Türkiye’deki operasyonlarını 6 Haziran 2016 itibariyle durdurdu. PayPal, 184 milyon kayıtlı kullanıcısı ile elektronik ticaret pazarının önemli aktörlerinden biri. İnternet üzerinden işlemlerinizde ödemeleri güvenle yapmanızı sağlıyor. PayPal, Haziran ayı başındaki açıklamasında, Bankacılık Düzenleme ve Denetim Kurulu (BDDK)’ndan Türkiye’de faaliyeti için gerekli lisansı alamadığı için, ülkemizdeki operasyonlarını durdurmak zorunda kaldığını söyledi. Hadise ile ilgili başka bir ayrıntı da duymadık. Konunun PayPal üzerinden elektronik işlem yapan Türk vatandaşlarına ait verilerin Türkiye’de saklanması ile alakalı olduğu söyleniyor, ancak ortada doyurucu bir açıklama yok. Ama bir sonuç var: Türkler artık PayPal üzerinden işlem yapamıyorlar. Türk şirketleri artık 184 milyonluk hazır bir müşteri kitlesine doğrudan uzanamıyor. Büyükler için olmayabilir ama küçükler için önemli bir husus. Bu ilk nokta.
Geleyim ikincisine. Velev ki mesele PayPal üzerinden işlem yapacak Türk vatandaşlarının verilerinin Türkiye’de saklanması ile ilgili olsun, ben yine de bir noktayı anlamakta zorluk çekiyorum. Ülke vatandaşlarına ait verilerin ülkede saklanması hadisesi bir tek bize özgü bir talep değil. Dünyada artan bir veri milliyetçiliği hadisesi var. Devletler kendi vatandaşlarının veri hareketlerini daha yakından takip etmek için düzenleme yapıp duruyor. Rusya daha geçen yıl vatandaşlarına ait verilerin Rus toprakları üzerinde saklanmasına dair bir düzenleme yaptı. Düzenleme Eylül 2015’te yürürlüğe girdi. PayPal bu düzenleme ile getirilen kısıtlamaya uyacağını belirtti. Şimdi eğer konu ülke vatandaşlarına ait verilerin ülke içinde saklanması ise PayPal neden Rusya’dan çekilmedi de Türkiye’den çekildi? Türkiye, Rusya’dan daha fazla ne istiyor ki PayPal buradan gidiyor da orada kalıyor diye siz olsanız merak etmez misiniz?
Ben de merak edip işte tam da bu soruyu sordum: “Rusya’da da Türkiye’de de düzenleyici otorite, benzer hedeflerin arkasında koşuyor. PayPal, Rusya’da tedbire uyuyor, Türkiye’de uymuyor. Neden?”
Benim anladığım şudur: PayPal, Rusya’da kendi sistemi üzerinden işlem yapan Rus vatandaşlarına ait bütün verileri önce Rus toprakları üzerindeki bir merkezde topluyor. Sonra bu verileri kendi sistemine aktararak alışveriş işlemini kendi merkezinde gerçekleştiriyor. Ülke dışında bir merkezdeki işlem sistemine aktarılacak verilerin, başlangıç aşamasında ilgili ülke içinde toplanmasına imkân veriyor. Türkiye ise, Rusya’dan fazla olarak, Türk vatandaşlarının işlemlerinin, Türk topraklarında kurulu merkezlerde gerçekleştirilmesini istiyor. Türkiye, PayPal’dan yalnızca Türklere özel bir PayPal daha kurmasını istiyor. Öyle olunca da PayPal Rusya’da kalıyor, Türkiye’den çıkıyor. Bu da üçüncü nokta.
Şimdi böyle bir olay nasıl değerlendirilir? Öyle kim haklı filan diye sormayacağım. Ülke vatandaşlarına ait verilerin ülke sınırları içinde saklanması konusunda Almanya’da, Avustralya’da, Vietnam’da, Rusya’da, Çin’de, kısacası her tarafta düzenlemeler yapılıyor son birkaç yıldır. Konu bir tek bize özgü değil. Önce bizde belirgin bir gariplik olmadığını tespit etmek isterim. Türkiye, kişisel verilerin korunmasının önemini, verileri çaldırdıktan sonra daha yeni yeni öğreniyor. Konu ile ilgili yasal düzenleme, Avrupa Birliği (AB) ile vize serbestisi diyalogu süreci sayesinde, daha yenilerde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden geçti. Ama bu arada o düzenlemeden bağımsız olarak BDDK, PayPal konusunda zaten bir karar vermiş oldu. Doğrusu ya, ben ortada bir koordinasyon bozukluğu olduğuna inanıyorum. Türkiye’nin attığı taşın ürküttüğü kurbağaya değmediğini düşünüyorum.
Üç nedenle BDDK kararını manasız buluyorum. Birincisi, BDDK’nın PayPal ile ilgili olarak aldığı kararın, Türkiye ekonomisi ve elektronik ihracat üzerine etkilerinin yeterince değerlendirilmediği kanaatindeyim. Türkiye’de ihracatımızın yüzde 75’ini hep aynı firmalarla, hep aynı pazarlara, hep aynı malları satarak gerçekleştiriyoruz. Bu durumu değiştirebilecek bir kanalı, yerine yenisini koymadan bir gecede kapamanın pek manalı olmadığını düşünüyorum ben doğrusu. Türkiye’den PayPal işlemlerine ilişkin yandaki tabloya bir bakın isterseniz. Elektronik ticaretin ilk 10’u, Türkiye’nin toplamda ihraç ettiği ilk 10 üründen pek farklı. Ne oluyor? Farklı firmalar, farklı ürünlerle, farklı pazarlara giriyor PayPal sayesinde. İyi oluyor. Benim dikkatimi ilk çeken bu oldu.
İkincisi, Türk firmalarına hizmet verecek Türkiye için ayrı bir işlem sistemi kurulsun demenin, bu sistemi kullanacak Türk şirketleri için işlem maliyetlerini artıracak bir önlem olduğu kanaatindeyim. Elbette denebilir ama o vakit şirketlerimizin artan işlem maliyetleri ile dünyadaki rakipleri ile nasıl rekabet edeceklerine ilişkin bir şeyler de düşünmek gerekir. Attığımız taş ürküttüğümüz kurbağaya değsin dediğim işte tam da bu.
Üçüncüsü, Türk firmalarına hizmet edecek ayrı bir ödeme sistemini Türkiye kurar diye düşünmenin ise, kısa vadede, pek amaca hizmet etmediği kanaatindeyim. Mesela TroyCard var derken, bunun elma ile armutu karşılaştırmak olduğunu görmek zorundayız sanırım. Hadise hep aynı noktaya geliyor. KOBİ’leri dünyaya açarken işlem maliyetlerini yükseltirsek kendi rekabet gücümüzü azaltırız sonuçta. Yanlış olur.
Peki, Nasrettin Hoca’nın dediği gibi “Hırsızın hiç mi suçu yok?”
PayPal ve diğerleri yalnızca bu alana daha önce girdiler ve 184 milyon hazır kullanıcı biriktirdiler diye hep ayrıcalıklı bir muameleye mi tabi tutulmalılar? Eğer kenarda bir yerde dünyanın her tarafından 184 milyon hazır kullanıcınız yoksa ve Türk şirketlerinin rekabet gücü temel derdiniz ise bu sorunun tek bir cevabı var: Evet.
Sorumu yine tekrarlayayım: PayPal, Türkiye’den çıkarken Rusya’dan neden çıkmadı? Ben bu konuyu dikkatle tartışmamız ve cevaplamamız gerektiğini düşünüyorum. Türkiye’nin yeni sanayi devrimine intibakı açısından önem taşıyor bu sorunun cevabı. KOBİleri dijitalleştirmeden yeni sanayi devrimine intibak olmaz. KOBİ’leri dijitalleştirme operasyonu, BDDK dahil bütü kamu kuruluşları üzerilerine düşen görevin farkında olmadan yapılamaz. Kamuda sağlıklı koordinasyon olmadan yeni sanayi devrimine intibak olmaz. Türkiye’nin işi zordur. PayPal işinden benim çıkardığım sonuç budur.
Bu köşe yazısı 16.06.2016 tarihinde Dünya Gazetesi'nde yayımlandı.
