2002 seçimi sonrasındaki pratik açıdan "iki partili" sayılabilecek parlamentoyu düşünelim. Bir partinin (AKP) parlamentodan istediği her kararı çıkarmasını sağlayabilecek çoğunluğu var. Böyle bir parlamentoyu "tam istikrarlı" olarak tanımlayalım. Bu kavramı genişletip, parlamentoda ikiden fazla partinin temsil edildiği ve hiçbirisinin tek başına çoğunluğu sağlayamadığı durumu düşünelim. Bu durumda "tam istikrarlılık" koşulu ancak partilerin bazılarının aralarında çoğunluğu sağlayabilecek koalisyon kurabilmeleri, buna karşılık diğer partilerle koalisyon yapamamaları durumu. Daha genelde ise bir parlamentonun "tam istikrarlı" olmaya ne kadar yakın olduğu ya da "istikrarlılık derecesinden" söz edilebilir. İstikrarlılık derecesi yüksek olan bir parlamentoya dayanan koalisyon hükümeti de politikalarını uygularken çoğunluk partisinin hükümetiymiş gibi hareket edebilir. Bu durumda o koalisyon hükümetini de "istikrarlı" olarak düşünebiliriz.
Türkiye 1990'larda koalisyonlarla yönetildiği dönemde parlamento ne ölçüde istikrarlıydı? Bu sorunun yanıtını verebilmek için parlamentoda temsil edilen partilerin birbirleriyle koalisyon kurmaya yanaşıp yanaşmayacaklarına ilişkin bilgi edinmek gerekiyor. Bu yapıldığında hangi koalisyonların kurulabilir olduğu belirlenmiş olacak. Parlamentonun koalisyon kurmaya ne derece yatkın olduğunu da buradan elde edilecek bilgilerden hesaplamak olanaklı. Matematikte "Çizge Kuramı" (Graph Theory) olarak adlandırılan bir alan var. Burada geliştirilmiş olan "İşaretlendirilmiş Çizgeler" (Signed Graph) kullanılarak bir parlamentonun istikrarlılık derecesini gösterecek bir gösterge türetilebiliyor.
İşte 12 Şubat 2007'de yitirdiğimiz değerli bilim adamı Yavuz Sabuncu, Fuad Aleskerov ve ben ortak yaptığımız bir çalışmada, 1991-1999 döneminde TBMM'nin istikrar derecesini ölçmeye çalıştık. [Fuad Aleskerov, Hasan Ersel ve Yavuz Sabuncu: Power and Coalitional Stability in the Turkish Parliament 1991-1999, Turkish Studies, Vol. 1, No.2 (Autumun 2000), pp. 21-38]. Bu çalışmayı yaptığımız sırada Yavuz Sabuncu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde anayasa profesörü, Fuad Aleskerov da Rus Bilimler Akademisi Kontrol Bilimleri Enstitüsü Araştırma Bölümü Başkanı idi.
Ulaştığımız temel sonuç şuydu: TBMM, 1991-1999 döneminde hiçbir zaman "tam istikrarlı" bir yapıya ulaşmamıştı. İstikrar endeksi 1991-1996 döneminde sürekli olarak artmış ancak bu tarihten sonra düşmeye başlamıştı. Çalışmamız, bu dönem içinde tam istikrarlı parlamentoya ulaşılamamasının temel nedeninin ANAP ile DYP'nin koalisyon yapamamaları olduğunu gösteriyordu.
Bu çalışmanın yapılabilmesi için hem uzun bir dönemi kapsayan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tutanaklarının taranması, bu dönemde ön plana çıkan her önemli konuda partilerin birbirlerine yakınlık durumunun saptanması hem de ortaya çıkan sonuçların bir siyaset bilimci gözüyle dikkatle incelenmesi gerekiyordu. Yavuz Sabuncu, aramızda, bu işi yapabilecek tek kişiydi. Usanmadı, şikâyet etmedi ve aylarını bu işe verdi. Meclis Kütüphanesi'ne kapanıp çok kapsamlı ve derinlemesine bir çalışma yaptı. Makalenin özünü oluşturan ama "filan partilerin şu dönemde koalisyon yapmaları olanaksızdı" diye bir-iki satıra sığdırılmış olan bulgular işte bu özverili ve dikkatli çalışmanın sonuçlarıydı.
Allah rahmet eylesin...
Bu köşe yazısı 22.02.2007 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.
