'Bubble' İngilizce bir sözcük. Sözlüklere göre Türkçe anlamı 'hava kabarcığı' ya da sadece 'kabarcık'. Ekonomi yazınında kullanıldığı şekliyle 'köpük' ya da 'balon' karşılığı daha anlamlı oluyor.Şu satırlar 17 Ağustos 2001 tarihli Merkez Bankası duyurusundan alınma: "İki yılı aşkın bir süredir gerek ulusal gerekse de uluslararası ölçekte tasarlanması bile oldukça zorlu sayılabilecek çeşitli reformlar gerçekleştirilmiştir... Bu reformların temel önemi, 1990'lı yıllarda Türkiye ekonomisini bir dizi krize sürükleyen nedenlerin başında gelen bozuk iktisadi yapıyı etkin bir biçimde değiştiriyor olmalarıdır... Normal koşullar altında, yukarıda özetlenen iktisat politikası uygulamalarının gözlendiği bir ülkede, hem cari ekonomik göstergelerin hem de orta ve uzun vadeli bekleyişlerin son derece pozitif olması gerekirdi. Oysa Türkiye'de faiz haddi yüksek, döviz kuru da denge değerinin çok üzerinde bulunmaktadır."Şöyle devam ediyor: "...Bir ülkenin parasının yabancı para birimleri karşısında uzun dönemde alacağı bir değer vardır. Bu değer, iktisadi temeller tarafından belirlenmektedir. İktisadi temellerin haklı kılmadığı bir kur düzeyi, dahası bu düzeyin yukarıya doğru bir eğilim göstermesi teknik deyimiyle sadece bir 'köpüktür'. Köpüklerin patlaması da kaçınılmazdır." Merkez Bankası'nın 'patlayacak' öngörüsüne cesaret edebilmesinin nedeni, kurdaki hareketin, bildiride de vurgulandığı gibi, o tarihteki iktisadi temellerden tümüyle kopuk olmasıydı. Nitekim sonraki gelişmeler o bildirideki öngörüleri haklı çıkardı.Köpük ya da balon, kastedilen şu: Bir mali varlığın fiyatı bir süredir artış yönündeyse ve fiyatın 'yarın' bugünkünden de yüksek olacağını bekliyorsanız, onu 'bugün' satın alırsınız. Bugünkü fiyat da yükselir. Geçmişten gelen yükselme eğilimi daha da belirginleşir. İleride fiyatının daha da artacağı beklentileri iyice yaygınlaşır. Başkaları fiyatı ileride daha da artacak diye, yarın onu satın alırlar... Böylece mali varlığın fiyatı artar gider. Bir gün 'Ya, ne oluyoruz, bu mali varlığın değerinin bu kadar yüksek olmasının hiç anlamı yok.' diye düşünülmeye başlandığında da, köpük patlar.Yukarıda 'cesaret' sözcüğünü kullandım. Zira bir mali varlığın belli bir dönemdeki hareketinin arkasındaki temel nedeni saptayabilmek o kadar kolay bir iş değil. O dönemdeki hareket iktisadi temellere de bağlı olabilir, köpük nedeniyle de oluşabilir. Ekonomi politikası uygulayanlar açısından köpüklerle mücadele etmek zordur. Yanlış bir zamanlama her şeyi mahvedebilir.ABD'nin Wyoming Eyaleti'nde Jackson Hole diye adlandırılan yerde Teton dağlarının hemen karşısında, göl kenarında bir milli park var. Kansas Merkez Bankası'nın her yıl ağustos ayının son günlerinde gerçekleştirdiği konferanslar, orada yapılıyor. Bungalovlar ağaçların arasında. Çöp kutularının üzerinde uyarılar var: 'Açıkta yiyecek bırakmayın, ayılar geliyor!' İri birer geyik görünümündeki neydi isimleri, 'Muse gibi bir şey olabilir mi?', onlar için ise uyarılara gerek yok. Ortalıkta dolaşıp duruyorlar zaten.Greenspan, 'İstikrar Politikasını Yeniden Düşünmek' başlıklı konferansın 29 Ağustos 2002'de açılış konuşmasını yapıyor. Tümüyle köpüklere ayırmış. Şu sözler ona ait: "Temel politika sorusu şudur: Zamana yayılmış ve düşük maliyetli parasal sıkılaştırma ile köpükleri patlatamıyorsak, hiç olmasa köpüklerin büyümesini sınırlayacak ve reel ekonomiye tahribat vermeyecek alternatifler yok mudur?" (Greenspan, Opening Remarks, Rethinking Stabilization Policy, Kansas Fed, 2002, s.1-10.Meğer alternatiflerden biri, geri ödeme gücü olmayanlara konut kredisi açmamakmış. Doğruysa bu saptama, bir politika önermesi olarak bu alternatifi bulmak pek de maharet istemiyormuş doğrusu!

Bu yazı 20.04.2008 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayınlanmıştır.