İhracattaki artıştan söz edenler bazen karşılaştırma yapmak gereği duyuyorlar. Gazetelerde "Cumhuriyet tarihinin en büyük aylık ihracat rakamına bu ay ulaştık" ya da "Cumhuriyet tarihi boyunca ulaşabildiğimiz [en yüksek yıllık] ihracat rakamı 36 milyar dolar; şimdi 120 milyar [dolar] oldu" gibi başlıklar okuyoruz. Bu rakamlar yanlış ya da uydurma değil. Dolayısıyla kimse kimseyi kandırmıyor. Ama bir sorun var: Kullanılan ölçü birimi sabit değil! Doların değeri zaman içinde değişiyor. Nedeni, kabaca, ABD enflasyonu. Bir dolarlık ihracat yaptığımızda, örneğin 1931'de ABD'den alabildiğimiz mal ve hizmet miktarı 2007'de alabildiğimizden çok daha fazlaydı. Bunu hesaba katmak gerek. Hemen baştan söyleyeyim. Bu düzeltme yapıldığında ihracatımızın son yıllarda ciddi ölçüde arttığı gerçeğinin değişmesi söz konusu değil. Sadece karşılaştırma yaparken biraz daha sağlam bir temele dayanılmış olacak. Önce bir örnek üzerinde duralım. 1931 yılında ABD'de bir ekmeğin fiyatı 7.7 "cent"miş. ABD tüketici fiyat endeksi kullanılarak hesaplandığında bu 2005 yılı fiyatlarıyla 99 cent'e karşılık geliyor. Yani 12.9 kat artmış. Doların değerindeki bu değişmeyi hesaba katabilmek için ABD tüketici fiyat endeksi kullanılarak her yılın dolarının kaç "2007 yılı dolarına" eşit olduğu hesaplanabilir. (Tabii, bu düzeltmeyi yapmak için başka endekslerden de yararlanmak olanaklı.) Bu seriyi kullanarak da Türkiye'nin 1923-2007 dönemi için ihracatını "2007 doları" cinsinden hesapladım. Böylece doların değerindeki değişmelerden arındırılmış bir ihracat serisine ulaşmış oldum. Tablo 1'de Türkiye'nin 1923-2007 döneminin tümü için dolar olarak ihracat rakamları veriliyor. İlk sütunda TÜİK'in yayımladığı cari fiyatlarla ikinci sütunda ise 2007 fiyatlarıyla hesaplanan ihracat rakamları veriliyor. Görüldüğü üzere, tüm seri 2007 dolar değeri ile hesaplandığında ihracat rakamımız yüzde 42,1 daha yüksek çıkıyor. Doğal olarak bu düzeltmenin etkisi yakın yıllarda düşük olduğu için 2002-7 dönemi için ulaşılan ihracat rakamı sadece yüzde 5,1 daha fazla. Başka bir deyişle cari dolar değeri kullanıldığında geçmiş yıllar ihracatı, dolar değer kaybettiği için düşük görünüyor. Bunun bir başka yansıması da 2003-2007 dönemindeki toplam ihracatın, bu dönemin öncesinde yapılan ihracata oranı cari rakamlar kullanılırsa yüzde 95,4 olarak çıkması. Sonucun garipliği açık. Son beş yılda yapılan ihracat neredeyse cumhuriyetin ilk 80 yılındaki ihracatına eşit çıkıyor! Pek anlamlı gelmiyor insana. Oysa bu düzeltme yapıldığında, bu oran yüzde 58,8'e iniyor. Son beş yılda ihracatta görülen büyük sıçrama düşünülünce bu sonuç daha akla yakın geliyor. Cumhuriyet tarihinde izlenen iktisat politikalarını esas alarak farklı alt dönemler tanımlamak olanaklı. İhracatımızın bu alt dönemlerdeki performansı da önemli farklılıklar gösteriyor. Tablo-2'de, kendimce tanımladığım, alt dönemler itibariyle ihracatımızın yıllık artış oranlarının ortalamaları veriliyor. Türkiye'nin ihracat artış hızı açısından performansının en kötü olduğu dönem 1950-1962. Bu sonuçlar Türkiye'nin ihracat açısından köklü bir yapısal değişim geçirdiğini gösteriyor. Ancak bu dönüşümün son beş yılda mı olduğu, yoksa meyvelerini mi o zaman verdiği sorusunun yanıtı o kadar açık değil. Örneğin, ihracat değişim oranındaki oynamanın 1990 sonrasında, daha öncesine oranla önemli ölçüde azaldığı görülüyor. 1923-1989 döneminde bu seri için hesaplanan değişim katsayısı (standart sapma/ortalama) 2,66 iken, 1990-2007 döneminde 0,93'e düşüyor. Yani ihracat 1990 sonrasında daha istikrarlı bir iktisadi faaliyet alanı olmuş. Acaba bunun nedeni ne? Galiba bu sorunun yanıtını vermeden önce bir de ithalatımıza bakmak gerekecek. Bu konuyu da ilerideki bir yazıda ele almayı umuyorum.    

Bu yazı 14.11.2008 tarihinde Referans Gazetesi'nde yayınlanmıştır.