Politika Notu / Prof. Dr. Yetkin Çınar, Prof. Dr. Türkmen Göksel

Son dönemde yeniden hareketlenen tartışmalarla birlikte mevcut seçim sisteminin parametrelerinde bazı önemli değişiklik önerileri gündeme gelmektedir. Tartışmalar özellikle seçim sisteminin iki önemli parametresi olan seçim çevresi/bölgesi büyüklüğü ve seçim barajı üzerinde yoğunlaşmıştır. Diğer taraftan, 600 milletvekili (MV) ve ittifaklı seçim sistemi söz konusu olduğunda daraltılmış bölge yapısına geçilmesinin doğurabileceği sonuçların yeterince deneyimlenmemiş ve analiz edilmemiş olması yazarları, kamuoyundaki tartışmalara katkı yapmak amacıyla, sonuçları bu politika notunda sunulan analizleri yapmaya yöneltmiştir.

Çalışmada daraltılmış bölgeler oluşturulmuş ve ittifaklı sistemde daraltılmış bölge yapısı ile mevcut sistemin kıyaslanması için yapılan sayısal analizler ve simülasyonlar ile aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:

• Daraltılmış bölge sisteminde (her bölgede en fazla 5 MV olması durumunda) her il, nesnel kurallara ve Yüksek Seçim Kurulunun (YSK) çerçevesini çizdiği kriterlere göre kaç bölgeye ve ne şekilde bölünür?

Güncel oy ve ittifak senaryoları altında;

• Hem mevcut 87 seçim bölgesi bazında hem de daraltılmış bölge sistemine geçilmesi halinde, milletvekili dağılımı ne şekilde olur ve farklılaşırdı?

• Her iki durumda da ittifaklı sistemin ikinci aşamasında sandalye dağıtımı d’Hondt yöntemi yerine oransal hesaplama ile yapılsa ne olurdu?

• Seçim barajı değişse ne olurdu? (%7, %5, %1,5 seviyeleri analiz edilmiştir.)

• Son olarak, seçim bölgelerinde d’Hondt yöntemiyle yapılan dağıtımda son milletvekilini kazanmadaki rekabet, daraltılmış bölgeye geçilmesi halinde mevcut yapıya göre azalır; yani son milletvekilinin partiler veya ittifaklar arasındaki yer değişimi zorlaşır mıydı?

Çalışmada öncelikle, hâlihazırda sandalye dağıtımının her iki aşamasında (ittifaklar arası ve ittifak içi) kullanılan d’Hondt yönteminin doğası gereği iki aşamada da büyük partilerin lehine/az oy alan partilerin aleyhine olan, yani temsilde adalette sapma yaratan özelliği gösterilmiştir. Bunun yanı sıra sisteme getirilebilecek olası bir daraltılmış bölge yapısının bu etkiyi daha da artıracağı tespit edilmiştir. Ayrıca bu etkilerin varsayılan oy ve ittifak senaryoları altında -davranışsal etki dışarıda tutulursa- ülke seçim barajı düşürülse dahi değişmeyeceği hesaplanmıştır. Bu olumsuz etkilerin bir ölçüde azaltılabilmesi, en azından ittifaklar içerisinde giderilmesi için dağıtımın ikinci (ittifak içi) aşamasında d’Hondt yerine oransal bir dağıtımın benimsenmesi önerilmiş; sonucun beklenildiği gibi temsilde adaleti artıracağı gösterilmiştir.

Son olarak, d’Hondt sisteminde dağıtımdaki son milletvekilini kazanmada yarışan partiler arasındaki oy farkları bölgeler bazında analiz edilmiş, daraltılmış sistemde mevcut sisteme göre son milletvekili rekabetinin zorlaştığı gösterilerek nedeni açıklanmıştır.

Politika notuna erişmek için tıklayınız.