Değerlendirme Notu / Ayşegül Taşöz Düşündere, İlderya Avşar Koyuncu

18 Nisan, 21 Nisan, 5 Mayıs, 11 Mayıs ve son olarak 20 Mayıs 2020 tarihlerinde sırasıyla 31103, 31106, 31118, 31124, 31132 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararları ile toplamda binlerce ürüne “ilave gümrük vergisi” getirildi.

Değerlendirme notu kapsamında; öncelikle Nisan ve Mayıs aylarında paylaşılan değişiklikler genel çerçevede değerlendirildi. Sonrasında, 20 Mayıs 2020’de Resmi Gazete’de yayımlanan değişikliklerin etki alanı sayısallaştırmaya çalışıldı. Spesifik olarak 20 Mayıs’taki değişikliklerde yer verilen ürünlerde Türkiye’nin hâlihazırda dış ticaret fazlası verdiğini ve bu yeni değişikliklerin yerli üreticiye fiyat açısından avantaj sağlamaktan ziyade kamu nezdinde vergi gelirlerinde artışa neden olurken, yerli üretici için üretim maliyetlerinde artış ve tüketici için fiyat artışları anlamına gelebileceği tespit edildi.

Çalışma kapsamında ortaya konulan bazı bulgular aşağıdaki şekilde sıralanmıştır:

• 31103, 31106, 31118, 31124, 31132 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararları ile açıklanan yeni ilave gümrük vergileri, Türkiye ile bir ticaret anlaşması bulunmayan ülkelerden gerçekleştirilecek ithalatta uygulanacak. Bu kapsamda AB ülkeleri ve Türkiye’nin Serbest Ticaret Anlaşma (STA) partnerleri olan 23 ülke bu yeni değişikliklerden etkilenmeyecek.
• Türkiye, yeni ilave gümrük vergilerinin kapsama alanında kalan 187 ülkeden 2019 yılında toplamda 116 milyar dolar değerinde ithalat gerçekleştirmişti. 116 milyar dolar ile bu ülkelerin Türkiye’nin toplam ithalatındaki payı ise yüzde 57.
• 20 Mayıs 2020’de Resmi Gazete’de yayımlanan ilave gümrük vergileri, iki aşamada uygulamaya girecek. İlk etapta EK 2 listesi başlığı altında açıklanan 859 üründe yeni ilave gümrük vergileri 20 Mayıs 2020’den itibaren 30 Eylül 2020’ye kadar uygulanacak. 1 Ekim 2020 sonrasında ise EK 1 listesinde açıklanan ilave gümrük vergileri uygulamaya alınacak. EK 1 ve EK 2’de, 859 ürün için yüzde 2 ile yüzde 30 arasında değişen ilave gümrük vergileri tanımlandı. İki liste karşılaştırıldığında Ekim sonrasında uygulamaya alınacak EK 1 listesinde, EK 2’ye kıyasla bazı ürünlerde ilave gümrük vergilerinin düşürüleceği görülüyor.
• 20 Mayıs 2020’de seçili ürünlerde yeni ilave gümrük vergileri açıklanırken ilgili ürünlerde daha öncesinde hiçbir ülkeye ilave gümrük vergisi uygulanmıyordu.
• 20 Mayıs 2020’de yeni ilave gümrük vergilerinin getirildiği 859 üründe, Türkiye 2019 yılında toplamda 5,1 milyar dolarlık ürün ithal etmişti. Geçmiş yıllara kıyasla Türkiye’nin bu ürün grubundaki ithalatının yıllar içerisinde düşüş gösterdiği ihracatının ise ithalatından çok daha yüksek düzeylerde olup artış gösterdiği görülüyor. Nitekim 2019 yılında Türkiye bu ürünlerde 9,2 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirirken, toplamda 4,1 milyar dolarlık dış ticaret fazlası vermişti.
• Türkiye 859 üründe 2,32 milyar dolar değerindeki ithalatına bu yeni düzenleme ile ilave gümrük vergisi getirmiş oldu. Bir diğer yandan bu gümrük vergisine tabi ülkelerden gerçekleştirilen ithalatın da son 5 yılda artma eğiliminde olmadığı aksine 2017 sonrasında düşüş eğilimi izlediği görülüyor.
• Bu değişiklikten en çok etkilenecek ihracatçı ise seçili ürünlerdeki 1 milyar dolarlık ihracatı ile Çin. Çin’i 273 milyon dolar değerindeki ihracatı ile Japonya ve 169 milyon dolar değerindeki ihracatı ile ABD takip ediyor.
• İlave gümrük vergilerinden en çok etkilenecek en yüksek hacimli ürünler arasında, soğutma cihazları için kompresörler, ekskavatörler, metal işleme merkezleri, akümülatörler, enjeksiyon makineleri gibi özellikle makine sektörü altında sınıflandırılan ürünler öne çıkıyor.
• Eğer 20 Mayıs 2020’de yeni ilave gümrük vergisi getirilen ürünler bu vergi yüklerine rağmen 2019’daki kadar ithal edilse, kamu açısından bu ithalattan elde edilecek bir yıllık ek vergi miktarını 161 milyon dolar olarak tahmin ettik. Diğer yandan, COVID-19 salgını üretim ve dolayısıyla ithalatta düşüşe neden olacağı için toplanacak vergi miktarı da daha düşük olacaktır.
• İlave gümrük vergileri bazı ülkelerden gerçekleşen ithalatı etkiler bazılarını etkilemezken, birim fiyatlarının da el verdiği müddetçe ilgili ürünlerdeki ithalatımızı gümrük vergilerinden etkilenen ülkelerden etkilenmeyen ülkelere kaydırılmasını bekleyebiliriz. Ancak farklı ithalatçı ülkelerdeki fiyatları kıyasladığımızda bu durumun gerçekleşme ihtimalinin düşük olduğunu görüyoruz. Örneğin, ilave gümrük vergilerinden etkilenecek ürünler arasında en yüksek düzeyde ithal ettiğimiz “841430209000” kodlu “buzdolapları için kompresör cihazı”nı ele alalım. Bu ürünü en fazla Çin’den, Slovakya’dan ve Güney Kore’den ithal ediyoruz. Çin bu yeni ilave gümrük vergisinden etkilenecekken Slovakya ve Güney Kore etkilenmeyecek. İlgili ürünü Çin’den ortalamada kilogram başına 2,8 dolar ödeyerek ithal ederken, Slovakya’dan ithalatımızda 3,9 dolar, Güney Kore’den ithalatımızda 17 dolar ödüyoruz. İlave gümrük vergilerinin tamamı fiyatlara yansıtılsa dahi Çin’den ithalatımız kilogram başına 3 dolara gelecek. Bu durumda bu ilave gümrük vergisi ile Slovakya’nın veya Güney Kore’nin Çin’den daha cazip hale gelmesi pek olası görünmüyor. Buna ek olarak Çin’den gerçekleştirilen ithalatın birim değeri 2,8 dolardan 3 dolara çıksa da 5,1 dolar ile ihracat yapan yerli üretici bu gümrük vergilerinden sonra fiyat açısından daha cazip hale gelmeyecek.

Sonuçta ne olacak?

İthalatçı aynı ürünü biraz daha pahalı şekilde Çin’den ithal etmeye devam edecek. Bu da bir sonraki aşamada üretim yapabilmek için bu ara mala ihtiyaç duyan yerli üreticinin bu ürünü daha pahalıya satın alması ve üretim maliyetlerinin artması anlamına gelecek. Artan üretim maliyetlerini de yerli üretici kendi fiyatlarına yansıtacak. Yani ilave gümrük vergilerinin istenmeyen bir sonucu ithalatı kısmak için alınacak önlemlerin yan etkisinin yerli üretime, istihdama ve enflasyona negatif etkisi olabiliyor. Özellikle COVID-19 sonrası normalleşme adımlarının atılmaya başlandığı bu dönemde, yerli üretimi pahalı hale getirmek yerli üretimin zaten daralmış dış pazarlardaki olası rekabet gücünü de zedeleyebilecek.

Değerlendirme notuna erişmek için tıklayınız.