Türkiye normal ülkeler gibi genleşmek yerine büzüşüyor

Dünya Adalet Projesi (World Justice Project) Washington merkezli bir düşünce kuruluşu. Her yıl ülkeleri kural hakimiyeti/hukukun üstünlüğü konusunda sıraya koyan bir rapor yayımlıyor. Bir nevi, ülkelerin adalet karnelerini gösteren çalışmanın 2015 yılı sonuçları bu hafta Salı günü açıklandı. TEPAV araştırmacıları, Türkiye’nin 2012 ile 2015 sonuçlarını üst üste koyan bir grafik hazırladılar. Bu grafiğe göre, Türkiye 2012’den 2015’e derin bir büzüşme süreci içinde görünüyor. 2014 yılında 99 ülke arasında 59’uncu sıradaydık. 2015 yılında 102 ülke arasında kural hakimiyeti/hukukun üstünlüğü bahsinde 80’inci sıraya geriledik. Özellikle yargı sürecine idarenin doğrudan müdahalesi konularında gerileme açıklıkla görünüyor. Nedeni ne olursa olsun, olup biten iyi değil kötü. Adalet mekanizması işlemeyen bir ülkeden ne köy olur ne de kasaba. Burada sanırım bunu hepimiz biliyoruz. O kadar biliyoruz ki, Başbakanımızın, seçim sonrasında acil yapılacaklar listesinin ilk 10’unda yargı reformu da var. Daha ne diyeyim, görünen köy kılavuz istemiyor.

Dünya Adalet Projesi, her yıl 100 civarı ülkede 1000’er kişiye yapılan anketler sonucunda hazırlanıyor. 2015 raporu için toplamda 100 binin üzerinde anket yapılmış, büyük iş yani. Proje, ülkeleri 8 alanda puanlıyor. Nedir bu alanlar? İdarenin yetkilerinin sınırlanması, yolsuzluktan arınmışlık, yönetimde saydamlık, temel haklar, asayiş, düzenlemelerin etkinliği, medeni hukuk, ceza hukuku. Buralarda yüksek puan alan normal ülkeler yandaki grafiklerin sınırlarına doğru giderek genleşirken, normal olmayan garip ülkeler ise grafiklerde ortaya doğru büzüşüyor. İsterseniz, Finlandiya ve Almanya ile Türkiye ve Türkmenistan’ı bir karşılaştırın. Hatta yanına Çin’i de koyun. İlk tespit herhalde şöyle olmalı. Türkiye zaten oraya büzüşüp kalmış bir garip ülkeydi bu grafiklerde. 2012den 2015e ise daha bir büzüşüp kalmış gibi duruyor. Bu tepeden bakınca görünen ilk nokta: Türkiye, Çin ve Rusya gibi büzüşüyor. Almanya ve Finlandiya pide gibi yayılmıyor.

Geleyim ikinci noktaya. Türkiye, temel haklarla ilgili her konuda büzüşürken, bir konuda genişliyor. Nedir o? Asayiş artıyor. Yine ülkelere bakarsanız bir başka deseni daha görebilmek mümkün. Bazı ülkeler adalet eksikliğinden büzüşürken, asayiş puanları tavan yapıyor. Türkiye böyle bakınca Bangladeş, Özbekistan ve Vietnam’a benziyor. Şimdi bu övünülecek bir hadise mi? Sanmıyorum. Bir tek asayiş ayağı yere sağlam basan tek bacaklı ülkeler arasında bir yıldız gibi parlıyoruz. Neden? Çünkü bizim gibi kişi başına geliri 10 bin dolar civarında olan başka ülke yok tek bacaklı ülkeler listesinde. Not edeyim. Unutmayın.

Bizimle aynı gelir seviyesine sahip 31 adet ülke var bu listede. Türkiye, bu kötü puanlarla bunlar arasında 29’uncu oluyor. Adalet bahsinde Türkiye nal topluyor. Benim en çok takıldığım ülkelerden biri Brezilya oldu. Brezilya 102 ülke arasında 46’ncı sırada yer alıyor. Brezilya yılda 80 milyar dolar yabancı doğrudan yatırım çekiyor, Türkiye ise yalnızca 12 milyar dolar kadar. Brezilya’da iş yapmak, Türkiye ile kıyaslandığında çok daha zor. Dünya Bankası’nın “Doing Business” anketlerinde Türkiye Brezilya’yı katlıyor. Katlıyor ama orada hukukun üstünlüğü var, bizim burada yok. Bizim burada yargı bağımsız değil, tarafsız hiç değil. Oranınki bizimkine göre daha iyi duruyor. Düşünün, Çin bile dünya sıralamasında ilk 70’lerde yer alırken, biz 80’e gerilemiş bulunuyoruz. Hayırlı olsun.

Türkiye’nin adaletle bir sorunu var. 2012 yılından beri yapılan her ankette “memleketin temel sorunu nedir?” diye sorunca boşuna hep “adalet” cevabını almıyormuşuz. Ne diyeyim? Dün sorundu, bugün acil sorun haline geldi. Böyle sürekli büzüşmek Türkiye’ye yakışmıyor. Her alanda genleşmek derdinde olan Türkiye’nin adalet alanında büzüşmesi, bütün hedeflerimizi tehlikeye sokuyor.

Şekil 1. Türkiye’nin Dünya Adalet Projesi alt-alan skorları (2012-2015)