Türkiye’de bir belediyeye ilk internet alan adı tahsisi üzerinden yaklaşık 19 yıl geçti. İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin internet sitesi adresi olan ibb.gov.tr doğduğunda tarih 11 Mart 1997 idi.[1] Aradan geçen yıllarda internet tek taraflı bilgi sunan elektronik bir ilan panosundan bir yaşam alanına dönüşürken yerel yönetimler de vatandaşlarla kurdukları ilişkileri internet üzerinden yeni etkileşim biçimlerine dönüştürdüler. Özellikle facebook ve twitter gibi sosyal medya mecraları son birkaç yılda yerel yönetim vatandaş ilişkilerini başka bir düzeye yükseltti. Emlak vergisini ödemek, imar durumunu öğrenmek, nikâh tarihi almak, şikâyet bildirmek ve takip etmek gibi internet ortama aktarılan hizmetler, web sitesi üzerinden belediye gündemi ile ilgili bilgi, belge, haber sunmanın yanı sıra sosyal medyadaki kullanıcı hesapları aracılığıyla bizimle birebir ilişkiler kurarak bize günaydın diyen, espri yapan ve bu şekilde şehrin yönetimini “umursamamızı” sağlayan belediyelerimiz var.

Belediyelerin internet üzerinden kurdukları etkileşimin niteliği yerel yönetim-yurttaş ilişkisi hakkında bir şey söyleyebilir mi? Bu soruya cevap vermek daha derin bir takım araştırmaları gerektirmekte ancak açık kaynaklardaki sosyal medya hesapları ve web sitesi kullanım verilerine erişerek belediyelerin internet ortamındaki etkinliği ve insanlarla etkileşimi konusunda bir fikir sahibi olabiliyoruz. Peki hangi belediye ne kadar başarılı? Bunun için internet etkileşim performansı adını verebileceğimiz bir endeksi elimizdeki verilerden oluşturmak mümkün.

Bu tür bir etkileşim performansı kuşkusuz resmin bir kısmını göstermektedir. Büyükşehir belediyelerinin bir tür “ e-yönetişim performansını” arıyor olsaydık başka pek çok faktörle de ilgilenmemiz gerekecekti. Örneğin web ortamına aktarılan hizmetlerin oranı, kullanım kolaylığı, açık veriseti sayısı, bilişim hizmetlerine ayrılan kaynaklar gibi niteliksel, niceliksel pek çok gösterge birlikte değerlendirilebilir. Daha geniş bir verisetiyle de resmin daha da büyüğü olan iyi yönetişim performansı hesaplanabilir. Bu tür kalite göstergelerinin geliştirilerek belediyelerin çeşitli planlama süreçlerinde geliştirdikleri şehir vizyonlarıyla entegre edilmelidir. Tabi siyasi rasyonelin iyi yönetişim üzerinde kurulduğu olduğu kaliteli bir demokrasiyi samimi olarak istiyorsak…

Endeksin hesaplanması

Etkileşim performansını hesaplamak için üç temel veri kaynağı kullanıldı. Bunlar 1) internet trafiğinin kaydını tutarak web sitelerine erişimle ilgili çeşitli metrikler üreten alexa.com, 2) facebook.com ve 3) twitter.com[2] üzerindeki belediye hesaplarının kullanım ve etkileşim istatistikleri.

Bu üç kaynaktan elde edilen değişkenler[3] ve açıklamaları şöyle:

1. Facebook sayfası hakkında konuşanların oranı: Sayfa sahibinin yaptığı paylaşımlar aracılığıyla beğenme, paylaşma, yorum yazma, bildirimde bulunma gibi etkileşimlerin son bir haftadaki sayısının ildeki mobil internet abonelerine[4] oranı. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
2. Facebook sayfa beğeni oranı: Sayfayı beğenen kullanıcı sayısının ildeki mobil internet abonelerine oranı. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
3. Facebook etkinlik aboneliği oranı: Sayfadaki etkinlik davetlerine abone olan kullanıcı sayısının sayfayı beğenenlere oranı. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
4. Tweet oranı: Twitter üzerinden yapılan gönderilerin ildeki mobil internet abonelerine oranı. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
5. Twitter takipçi oranı: Twitter hesabını takip eden kullanıcı sayısının ildeki mobil internet abonelerine oranı. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
6. Günlük tweet sayısı: Belediyenin twitter hesabını açtığı tarihten bugüne atılan toplam tweetlerin günlük ortalaması. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
7. Web sitesi küresel popülerliği: Ortalama günlük ziyaretçi sayısı ve sayfa gösterimleri kombinasyonu ile dünyadaki tüm web siteleri dikkate alınarak hesaplanan sıra. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin azalmasıdır.
8. Küresel sıralamadaki değişim oranı: Son üç ayda yükselme veya düşme sıra sayısının yüzde değişimi. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin azalmasıdır.
9. Web sitesi ülke popülerliği: Türkiye’den ortalama günlük ziyaretçi sayısı ve bu ziyaretçilerin sayfa gösterimleri kombinasyonu ile dünyadaki tüm web siteleri dikkate alınarak hesaplanan sıra. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin azalmasıdır.
10. Sayfa ziyaretçilerinin ülke dağılımı içinde Türkiye: Sayfayı ziyaret edenler içinde Türkiye’den ziyaretçilerin oranı. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
11. Sekme (bounce) oranı: Siteye yapılan tüm ziyaretler içinde tek bir sayfa gösterimi yapılma oranı. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin azalmasıdır.
12. Günlük sayfa gösterimi: Sitede ziyaretçi başına girilen tekil sayfaların sayısı. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
13. Sitede kalma süresi: Sitede günlük olarak ziyaretçi başına geçirilen süre. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.
14. Arama motorlarından erişme oranı: Yapılan arama sonucu siteye erişen ziyaretçilerin tüm ziyaretçilere oranı. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin azalması siteye doğrudan (bilerek ve hedefleyerek) erişim oranının artmasıdır.
15. Ziyaret edilen en popüler alt alan (subdomain) oranı: Site içinde son üç ayda ziyaret edilen alt alanlardan en çok ziyaret edilenin oranı ör. bilet.ibb.gov.tr. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır. Farklı alt alanların sitenin çeşitliliğini gösterdiği varsayılmıştır.
16. Özelleşmiş aramaların oranı: Örneğin İstanbul yerine İstanbul haritası, İstanbul Belediye Başkanı gibi konu bazında yapılan özelleşmiş aramaların oranı. Metrik son üç aylık veriler dikkate alınarak günlük olarak güncelleştirilmektedir. İyi performans için hedeflenen yön değerin artmasıdır.

Elde edilen değişkenler temel bileşenler analizine[5] tabi tutuldu ve 10 değişkenden oluşan üç kümeye (bileşen) indirgendi. Değişkenlerin oluşturduğu bileşenleri kümelenmelerine göre Tablo 1’deki gibi gruplandırabiliriz.

Tablo 1: Endeks bileşenleri ve değişkenler

30 büyükşehir belediyesi içinde değişkenlerin iyi performansı gösterecek şekilde en yüksek (ör. günlük tweet sayısı) veya en düşük (ör.Türkiye sıralamasındaki yeri) değere 100 puan verilerek, diğer şehirlerin değerleri yüksek performans değerlerine oranlanmış, önce bileşenler içinde ortalama ardından bileşenler içinde ortalamalar alınarak endeks değeri hesaplanmıştır.

Buna göre [0-100] aralığındaki endeks değerlerine göre büyükşehir belediyeleri en yüksek performanstan en düşük performansa göre Tablo 2 ‘de sıralanmaktadır. Tabloda birleşik endeks sırası ve ayrıca bileşenlere göre sıralamalara da yer verilmiştir. Birleşik endekse göre ilk üç sırayı Erzurum, Diyarbakır ve İstanbul Büyükşehir Belediyeleri almaktadır.

Tablo 2: Endeks değer ve sıralamaları

Tablo 3’te ise dikkate alınan tüm değişkenlerin değerlerine göre 30 büyükşehir belediyesi arasında yapılan sıralamalar verilmektedir. Belediyeler en iyi performans sergileyen belediye 1 en düşük performans ise 30 olmak üzere [1-30] aralığında sıralanmaktadır.

Tablo 3: Değişkenlere göre belediyeler arası sıralama

[1] ODTÜ altında faaliyet gösteren Nic.tr (".tr" Alan Adları) Yönetimi sitesinden (www.nic.tr) elde edilen alan adı tahsis tarihine göre.

[2] Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin kurumsal twitter hesabı yoktur, Sakarya B.Şehir Belediyesi ise hesabından tweet paylaşımı hiç yapılmamıştır. İzmir B.Şehir Belediyesi’nin resmi twitter hesabı olmamasına rağmen @izmirbeltr isimli hesap belediyenin resmi facebook sayfasındaki paylaşımları günlük olarak paylaştığı için çalışmaya dahil edilmiştir.

[3] Twitter.com ve Alexa.com  verileri 3 Aralık 2015, Facebook.com verileri 7 Aralık 2015 tarihinde elde edilmiştir.

[4] Bilgi Teknolojileri Kurumu tarafından yayınlanan Elektronik Haberleşme Sektörüne İlişkin İl Bazında Yıllık İstatistik Bülteni’nden elde edilen “Mobil Cepten İnternet” 2014 yılı verisi

[5] Aralarında korelasyon bulunan p sayıda değişkeni açıkladığı yapıyı, aralarında korelasyon bulunmayan ve sayıca orijinal değişken sayısından daha az sayıda (p>k) orijinal değişkenlerin doğrusal bileşenleri olan değişkenlerle ifade etme yöntemine denir. Kaynak: www.stat.gen.tr