TEPAV Finansal Baskı Endeksi, GSYH gelişmeleri yayımlanmadan önce, ekonomimizin küçülme olasılığı hakkında bilgi sunmak üzere hazırlandı.

TEPAV’ın yayımlamaya başladığı yeni bir endeksten söz ediyordum. TEPAV Finansal Baskı Endeksi, gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH) gelişmeleri yayımlanmadan önce, ekonomimizin küçülme olasılığı hakkında bilgi sunmak üzere hazırlandı. Endeks yardımıyla tüm ekonomik küçülmelerin öngörülmesi söz konusu değil; finansal nedenlere bağlı olarak ekonomimizin küçülme olasılığı hakkında bilgi verecek bir endeks bu.

Endeksi oluşturan değişkenler, çok sayıda aday arasından seçildi. Seçimde iki kıstas kullanıldı: Aday değişken ekonomik daralma dönemlerini önceden ve hangi doğrulukla öngörüyor? Bu verinin kamuoyuna duyurulma sıklığı ne; gecikerek mi yayımlanıyor, yoksa erken bilgi edinmek mümkün mü? Bunlara ek olarak, bir özelliğe daha dikkat edildi. Endeksin ekonomi daralacak mesajını verdiğini düşünelim. Ama GSYH verileri belli olduktan sonra ekonominin daralmadığı ortaya çıksın. Bu elbette öncü olma iddiasındaki bir gösterge için hiç de istenilir bir özellik değil. Hazırlanan endeksin bu tip bir ‘yanlış sinyal’ vermemesi de dikkate alındı.

Sonuçta üç değişken endekste yer aldı: Dış ticaret açığının döviz rezervine oranı, döviz kurundaki oynaklık ve yükselen ekonomilerin getiri farkları endeksi (EMBI). Endeksi oluşturan göstergeler, dikkat edilirse, ekonomimizdeki faaliyet düzeyi açısından önemli değişkenler. Elbette bazı değişkenlerin neden endekste yer almadıkları sorgulanabilir. Mesela kredi artış oranı ya da Türkiye’nin risk primi gibi. İki nedeni var. Birincisi, teknik bir yöntemle seçiliyor endeksi oluşturan göstergeler. Bu teknik yöntem, endeksi hazırlayan akademisyenler Harun Öztürkler ve Türkmen Göksel tarafından yazılan ve TEPAV’ın internet sayfasında yer alan bir politika notunda açıklanıyor. Yöntem, sonuçta “şu değişkeni al, bunu alma” diyor.

İkinci neden, ilki gibi teknik bir neden değil, ekonomik anlamı var. Dikkat edilirse endekste neden yer almadıkları sorgulanabilecek değişkenler ile endekste yer alan değişkenler arasında yakın bir ilişki var. Bu değişkenlerin bileşiminden oluşan endeks, yer almayan değişkenlerdeki hareketleri de önemli ölçüde temsil edebiliyor. Biraz daha açmaya çalışayım.

Türkiye’nin tasarruf oranı çok düşük. Bu nedenle, makul bir oranda büyüyebilmek için bile yurtdışından kaynak bulmaya gereksinimi var. Dikkat edilirse, endekste yer alan EMBI getiri farkı endeksi, uluslararası nedenlere bağlı olarak küresel risk alma iştahındaki değişikliğin, yükselen piyasa ekonomilerini ne ölçüde etkilediğinin bir göstergesi. Yurtiçinde işler yolunda gidiyor bile olsa, böyle bir değişiklik Türkiye’yi de etkiliyor. Bu nedenle oluşturulan endeksin önemli bir bileşeni.

Döviz kurundaki oynaklığın Türkiye açısından ne kadar önemli olduğu, yeni para politikasından da belli. Merkez Bankası bu oynaklığın en aza indirilmesine özen gösteriyor. Bunun temel nedenlerinin başında şirketler kesiminin ve bir ölçüde bankaların döviz cinsinden borçlarının döviz cinsinden alacaklarına kıyasla oldukça yüksek olması geliyor. Döviz kurundaki oynaklık, bu kesimlerin bilançolarında ve nakit akımlarında dalgalanmalara neden olabiliyor ve ileriye doğru karar almayı zorlaştırıyor. Dış ticaret açığının döviz rezervine oranının endekste neden yer aldığı sanıyorum yeteri kadar açık. Hem getiri farkının hem oynaklığın hem de dış ticaret açığının döviz rezervine oranlarının artması, hazırlanan endekste finansal baskının da yükselmesi ve ekonomik daralma olasılığının artması anlamına geliyor. Vurgulamak istediğim önemli bir nokta daha var. Teknik yöntemlerin ve bu yöntemlerle oluşturulan endekslerin ‘esiri’ değiliz. İçinde bulunulan dönemin özelliğine göre endeksin ağırlık yapısını ya da değişkenlerini değiştirmek de mümkün. Yapılırsa, elbette kullanıcılara duyurularak, bu tür değişikliklerle endekse esnek bir yapı da kazandırmak mümkün.

*Bu köşe yazısı 30.04.2013 tarihinde Radikal Gazetesi'nde yayımlandı.

TEPAV Finansal Baskı Endeksi'ne ilişkin habere ulaşmak için tıklayınız.